Arbeidsmarkt zorg: vast, flex en zzp-schap. De stand van zaken

De formatie is in volle gang, maar we kijken alvast terug op de aflopende kabinetsperiode. Deze coalitie had hoge ambities voor de zorg, de arbeidsmarkt en zzp'ers. Zo werd er gesproken over de webmodule, de commissie Borstlap, het min/max tarief, een verplichte AOV en 'sectoraal toezicht' in de zorg. Veel mooie woorden, maar wat is er allemaal van terecht gekomen?

Dit artikel in het kort

• Het kabinet trof maatregelen tegen flexibilisering van de arbeidsmarkt. Deze zijn niet goed geslaagd;
• Tegen zzp’ers kwamen maatregelen: AOV werd verplicht  en snellere afbouw zelfstandigenaftrek;
• Het kabinet schuift de modernisering van de arbeidsmarkt voor zich uit;
• De wet DBA blijft een zorgenkind. Start van een pilot met de webmodule;
• De zorgsector heeft gesprekken met de Belastingdienst over het werken met zzp’ers in de zorg.
  

Vast/flex inzet in de zorg arbeidsmarkt raakt verder uit balans

Als je in de zorg werkt heb je er iedere dag mee te maken. De arbeidsmarkt in de zorg raakt steeds verder uit balans. Je merkt het aan de oververmoeide zorgprofessionals die je tegenkomt in de praktijk. Dat was ook vóór corona al aan de hand. Landelijke cijfers laten zien dat er sprake is van torenhoog verzuim, hoge uitstroom en toenemende flexibilisering.

Die toenemende flexibilisering is binnen alle sectoren al jaren aan de hand, omdat steeds minder mensen een vast contract willen. Het aantal zzp’ers is opgelopen tot ver boven een miljoen mensen. De oplossing van het kabinet op deze flexibilisering was om het vaste contract aantrekkelijker te maken. Met de ‘Wet arbeidsmarkt in balans‘ zijn “de verschillen tussen werknemers met een vast contract en werknemers met een flexibel contract verkleind“, aldus minister Koolmees.

Dat klopt. De mensen met een vast arbeidscontract werden iets goedkoper. Uitzendkrachten en gedetacheerden werden duurder. De vraag naar zzp’ers in de zorg werd hierdoor groter, omdat hun tarieven niet stegen door de Wet arbeidsmarkt in balans. De Wet arbeidsmarkt slaagde dus niet in zijn bedoeling. Het stimuleerde namelijk het zzp-schap. De vraag kwam hiermee al snel naar boven of er mogelijkheden zouden zijn om zzp’ers te forceren hun tarieven te laten stijgen. Dan zouden zij ‘minder concurreren’ met collega’s in loondienst.

Verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering en sneller afbouwen van zelfstandigenaftrek

Het laten stijgen van zzp tarieven kun je doen door hun kosten te laten stijgen of hun netto inkomen te laten dalen. Op beide onderdelen had dit kabinet een maatregel.

AOV verplichten

Als een duveltje uit een doosje kwam uit het pensioenakkoord voor werknemers, opeens de verplichting voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp’ers. Dat was in juni 2020. De Stichting voor de Arbeid deed de verkenning naar hoé die verplichte AOV eruit moest komen te zien. Op de vraag aan de Stichting wie nu aan de overlegtafel voor pensioenen bedenkt dat een AOV voor zzp’ers onderdeel kan worden voor een akkoord, kwam geen antwoord. De verplichte AOV is nog niet definitief geregeld, het advies van de Stichting voor de Arbeid lees je hier. Dit is een maatregel die extra kosten op zal leveren voor zzp’ers, zo is de verwachting.

Zelfstandigenaftrek sneller afbouwen

Sinds 2020 wordt de zelfstandigenaftrek al elk jaar met 250 euro verlaagd. Vanaf 2021 komt daar een extra verlaging van 110 euro bij. Dit werd bekend gemaakt op Prinsjesdag dit jaar. De zelfstandigenaftrek bedraagt in 2021 nog 6.670 euro en wordt afgebouwd tot 3.240 euro in 2036. Het doel hierbij is om het netto inkomen van zzp’ers te laten dalen, zodat zij hun tarieven laten stijgen. Minister Koolmees legitimeert zo’n besluit van versnelde afbouw met de opmerking dat dit “in lijn ligt van het advies van de commissie Borstlap”. 

Volgend kabinet kijkt naar rapport Borstlap over arbeidsmarkt

In januari dit jaar presenteerde de commissie Borstlap haar rapport over de arbeidsmarkt. Met de pakkende titel ‘In wat voor land willen wij werken‘, geeft de commissie een beeld van hoe zij naar de verhoudingen op de arbeidsmarkt kijkt. De conclusie: de arbeidsmarkt is op dit moment niet toekomstbestendig, omdat de verhoudingen tussen vast, flex en zzp uit balans zijn. Dat klopt. Wat minder inspirerend waren de oplossingsrichtingen.

De commissie wil het vaste dienstverband weer als uitgangspunt nemen. Dit heeft directe impact op de positie van de zzp'er in de zorg. Het advies aan de commissie om niet te kijken naar de arbeidsrelatie, maar naar het gedrag van mensen die blij worden van werk haalde het niet. De vraag was wat het huidige kabinet met de aanbevelingen van de commissie Borstlap zou doen. Zouden zij nog meer ingrijpen in de verhoudingen vast, flex en zzp?

Deze maand kwam de Kamerbrief van de minister als reactie op het rapport. “Het kabinet deelt de hoofdlijnen van de analyse… Het kabinet treft de komende maanden voorbereidingen zodat een nieuw kabinet de aanbevelingen verder ter hand kan nemen… Een nieuwe toekomstbestendige arbeidsmarkt vraagt een lange adem.” Daarmee lijkt het kabinet aan te geven dat het aan een volgend kabinet is.

Behalve dan voor de zzp’er. De versnelde afbouw van de zelfstandigenaftrek “ligt in de lijn van het advies van de commissie Borstlap”. Daarnaast kondigt de minister een onderzoek naar digitale matchingsplatforms aan. “Het kabinet gaat uitwerken of het mogelijk is bemiddeling van arbeid via een platform in beginsel als loondienst aan te merken. Tenzij het platform kan bewijzen dat het werk mag laten uitvoeren door een zzp’er.” De minister maakt hierbij dus helaas gebruik van het rapport wanneer het hem uitkomt.

Starten met de pilot webmodule 

Met die matchingsplatforms, zoals bij maaltijdbezorging, taxivervoer en horeca, speelt de vraag of deze zzp’ers al dan niet in loondienst zijn. Deze discussie speelt al vele jaren. Na de afschaffing van de VAR, kwam de wet DBA met modelovereenkomsten. Op deze wet DBA en de modelovereenkomsten is nooit gehandhaafd en voorlopig blijft dit ook zo. De minister geeft aan dat op zijn vroegst vanaf 1 oktober 2021 zal worden gehandhaafd op de bestaande wet.

Lees ook: Tussenstand webmodule, modelovereenkomsten en zzp'er in de zorg

Wel komt er een test met de nieuwe webmodule. Deze pilot start op 11 januari 2021 en in de zomer van volgend jaar moet er worden geëvalueerd. Deze digitale webmodule moet op basis van een vragenlijst vaststellen of de werkende binnen of buiten een dienstverband werkt. Of, iets nauwkeuriger gezegd geeft de online tool één van de volgende antwoorden: ‘buiten dienstbetrekking’, ‘sterke aanwijzingen van een (fictieve) dienstbetrekking’ of ‘niet duidelijk’. Voorheen zou die webmodule nodig zijn bij een (min.) uurtarief van € 16 en een (max.) uurtarief van € 75, maar die zijn losgelaten. Alle soorten opdrachten kunnen straks door de webmodule heen gehaald worden.

Gaat die webmodule dan duidelijkheid geven? De verwachting is dat dit heel lastig wordt. Zo’n 16 experts bogen zich al enige tijd geleden over 84 casuïstieken binnen de webmodule. Het blijkt heel lastig om op basis van wat informatie vast te stellen of iemand in een dienstverband zit. Interessant is wel dat van deze 84 casuïstieken, er enkele uit de zorg tussen zaten. 

Meer toezicht op de arbeidsmarkt in de zorg?

Even terug naar de zorgsector en de problemen op de arbeidsmarkt. In februari dit jaar kondigde de staatssecretaris van Financiën aan dat de zorg en de bouw als eerste ‘sectoren’ door de Belastingdienst zouden worden onderzocht. In de zorg zijn nogal wat organisaties die openstaande vacatures hebben en hierdoor zijn aangewezen op zzp’ers. Deze werkgevers in de zorg zien uiteraard graag dat zorgprofessionals weer terug in een dienstverband komen. Even los van waarom zorgverleners dit niet meer willen, is de vraag of zzp’ers in de zorg wel buiten dienstverband werken. De 16 experts uit de vorige alinea kwamen tot de conclusie dat buiten dienstverband werken in de zorgsector niet voor de hand ligt. Hier ben ik het niet mee eens. Ik ben van mening dat de zzp'er in de zorg niet zomaar in een verkapt dienstverband zit met de opdrachtgever. 

Conclusie

Het kabinet heeft de afgelopen jaren geprobeerd grip te krijgen op de arbeidsmarkt. Hier zijn zij niet in geslaagd. Ook in de zorgsector zie je daardoor dat de arbeidsmarkt uit balans raakt. Zolang zij de flexibilisering van de arbeidsmarkt aanpakken met losse maatregelen en geen visie voor de toekomst formuleren blijven zij hier tegenaan lopen.