Tegenstelling op de arbeidsmarkt zorg is enorm. Een samenvatting.

De tegenstelling op de arbeidsmarkt zorg is enorm. Wat het nieuwe kabinet en de zorgpolder proberen af te dwingen staat lijnrecht tegenover de beweging van de zorgprofessional zelf. Een climax nadert.

Zorgprofessionals: via flexibel werken houd ik het vol

Het aantal zorgmedewerkers die het vaste dienstverband verlaten heeft, is explosief gegroeid de afgelopen jaren. Je kunt kijken naar het fenomeen 'zzp' met zo'n 170.000 personen, maar daarmee sla je de uitzendkrachten, gedetacheerden en de interne flexpools van zorgorganisaties zelf over. Cijfers over de totale groep flexibel werkenden in de zorg zijn niet bekend, daarom gaat er veel aandacht uit naar de groep die zich wel laat vangen in cijfers: de zzp'er in de zorg. De dieper liggende trend is echter dat zorgmedewerkers al vele jaren mobiliseren naar flexibel werk omdat de werkdruk teveel oploopt. Van de 100 medewerkers die ontslag nemen, keren er 42 niet meer terug in een vast dienstverband. De overkoepelende trend van flexibilisering in de zorg wordt tot op heden níet door de zorgpolder in kaart gebracht. Onderzoek naar de redenen van uitstroom is een lappendeken en je moet er naar zoeken. Lees bijvoorbeeld dit onderzoek van pensioenfonds PFZW: Werkdruk steeds grotere reden om dienstverband te verlaten.

De verwijten aan professionals zonder vast dienstverband

Werken in de zorg zou een 'dankbaar' beroep moeten zijn. Zorgmedewerkers die het vaste dienstverband verlaten, ervaren deze dankbaarheid een stuk minder. Tegenwerking, sabotage, beschuldigingen en verwijten van onsolidair gedrag zijn aan de orde van de dag. Zo stelde Zorgverzekeraars Nederland onlangs nog dat ZZP'ers in de zorg minder betrokkenheid vertonen en minder kennis hebben. Ze volgen minder bij- en nascholing en vermijden avond-, nacht en weekenddiensten. Het mag allemaal gezegd worden zonder onderbouwing. Want onderzoek naar het waarom zorgmedewerkers maximaal flexibiliseren en hoe de praktijk in elkaar zit, zou weleens een lastige conclusie op kunnen leveren.

Lees ook: Zorgverleners nemen ontslag om 'normaal' te kunnen werken

De zorgpolder: het vaste dienstverband blijft het uitgangspunt

Het nieuwe kabinet negeert in een recente kamerbrief de flexibilisering en vergroot daarmee de tegenstelling op de arbeidsmarkt. Het organiseren van structureel werk binnen een organisatie kan in principe alleen via een vast contract, aldus de minister. Flexibilisering in de arbeidsmarkt zorgt voor 'minder investeren in menselijk kapitaal'. De aanpak van de arbeidsmarkt zal ook in de zorg vooral het dienstverband verder onderstrepen. De positie van zzp'ers in de zorg komt niet aan bod, zo is het beeld. Wel neemt de handhaving vanuit de Belastingdienst toe en gaan opdrachtgevers meer druk ervaren om medewerkers in dienst te nemen. De CDA-minister lijkt het huwelijk tussen werkgevers en werknemers verder in beton te willen gieten, door de spelregels van het huwelijk nog steviger te benadrukken. Te wenig kennis over de spelregels is echter niet de reden waarom werkenden scheiden van hun werkgevers. En hoe kijkt de zorgsector zelf naar dit probleem? Beleidsmakers in de zorg blijven leunen op taal als 'anders organiseren', 'inspraak en zeggenschap' en 'technologie' om het tij te keren. Maar deze oplossingsrichtingen bleken de afgelopen jaren geen oplossing te zijn.

De verwijten aan het vaste dienstverband

Herhaald onderzoek onder zzp'ers laat zien wat zorgmedewerkers gaan doen bij een verplicht dienstverband. Meer dan de helft verlaat de zorgsector. Als er landelijk onderzoek gedaan zou worden naar de redenen van uitstroom, dan zou helder worden dat werkgevers het verloop zelf veroorzaken. Forceren is geen optie, zou je zeggen. Bij de medisch specialisten wordt dit echter wel overwogen. Het opperen van 'oplossingsrichtingen' om medewerkers weer terug te duwen in een dienstverband is dus bespreekbaar, terwijl het probleem juist ontstaan is bij datzelfde dienstverband. Maar dat lossen we niet eerst op. De tegenstelling op de arbeidsmarkt zorg komt goed tot uiting in zo'n voorstel over medisch specialisten. We wilden marktwerking, maar nu zelfstandigen marktmacht hebben willen we er weer vanaf. De belemmeringen die zorgmedewerkers ervaren in een dienstverband hebben we uitgeschreven. Na onderzoek, welterverstaan.

Lees ook: Onderzoek pensioenfondsen: werkgevers veroorzaken uitstroom

Financiers: zorgkosten moeten beperkt worden

Ondertussen krijgen financiers in de zorg een opdracht mee vanuit de overheid: beperk de zorgkosten. Met inmiddels zo'n € 125 miljard aan uitgaven aan de zorg, is de druk op deze enorme kostenpost immens. Financiers krijgen de 'maatschappelijke opdracht' mee om deze kosten te beperken. Hoe zij dat doen is echter aan de financiers zelf. En daar begint het probleem. Als je de praktijk niet kent en geen feedback ophaalt over het effect van maatregelen die je bedenkt, dan zou je kunnen bijdragen aan de teloorgang van zorgprofessionals. Dat zorgverzekeraars zelf zouden kunnen bijdragen aan een systeem waarbij zorgprofessionals steeds verder onder druk komen te staan, lijkt niet echt van betekenis te zijn. De inhoudelijke reactie van zorgverzekeraars op huisartsen op het Malieveld is precies 0. Zorgverzekeraars laten in praktijk zien zichzelf niet verantwoordelijk te voelen voor goed werkgeverschap en gezonde werkomstandigheden. Wel lobbyen ze krachtig door voor het afbreken van onderdelen van de zorg. En misschien is dat ook wel logisch. Zorg die je niet kunt inkopen omdat er geen zorgverleners beschikbaar zijn, hoef je ook niet uit te betalen. Urgentie dat de zorgplicht richting verzekerden niet meer op orde gehouden kan worden door personeelstekorten, blijkt te ontbreken.

Lees ook: Thuiszorg loopt vast, maar inzet zzp-ers afgebouwd door zorgverzekeraars

De verwijten aan financiers

De samenleving vindt de zorg enerzijds te duur worden, maar anderzijds willen we het recht op zorg wel behouden. De tegenstelling op de arbeidsmarkt is voor verzekerden niet direct de eerste prioriteit. Polishouders sturen op de euro nauwkeurig aan het einde van het jaar en vertellen daarmee dat de zorgverzekeraar vooral scherp voor de wind moet varen. Dat we geen 12 x € 110, maar € 6660 per persoon per jaar uitgeven aan zorg, ontgaat de verzekerde. Over een stelselwijziging in de zorg wordt niet gesproken en daar hebben zorgverzekeraars ook zelf geen belang bij. Zij zijn nu maximaal in positie en kunnen gebruik maken van hun gereguleerde marktmacht. De vraag is of je degene die het publieke geld van een grote groep beheert, ook zelf verantwoordelijk moet maken voor de wijze waarop het uitgegeven wordt.

Werkgevers: bied ons financiële ruimte

We begonnen bij zorgmedewerkers die flexibel willen werken en we eindigen met zorgmedewerkers in vaste dienst. Zijn werkgevers überhaupt financieel wel in staat om goed werkgeverschap te vertonen? Werkgevers veroorzaken hun eigen uitstroom, zo stelde een onderzoekscollectief onlangs vast. Het aspect van leiderschap is een punt van de organisaties zelf, maar hoe zit het met die kleine contracten? Dat werkgevers bang zijn geworden om grote contracten weg te geven is een trend die ook via zzp'ers in de zorg al duidelijk werd. Werkgevers blijken ook CAO verhogingen niet zomaar vergoed te krijgen vanuit zorgverzekeraars. Een interview met de bestuursvoorzitter van een koepel van zorgorganisaties stelde onlangs: ‘Om personeel goed te belonen en te behouden, is voor de vvt-sector ongeveer 1 miljard euro nodig. Dat is wat er nodig is om de loonkloof te dichten tussen zorgpersoneel in de fwg-schalen 25 tot en met 60 en werknemers met een vergelijkbare opleiding in de publieke sector of in de markt. Daar is de loonachterstand 6 tot 9 procent, zo berekende de SER in het advies ‘Aan de slag voor de zorg’. Enkele dagen later communiceerde minister van Helder dat die loonkloof niet gedicht gaat worden. 

Lees ook: Kamerbrief: sinds 1999 blijven salarissen in de zorg 6-9% achter

De tegenstelling op de arbeidsmarkt zorg is enorm

Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zorg laten zien dat de tegenstellingen groot zijn. De druk op professionals loopt alleen maar verder op en dit is logisch. Flexibilisering doet de druk in de teams toenemen en dat heeft weer meer uitstroom tot gevolg. Professionals die flexibiliseren houden het vol en werken naar tevredenheid verder. Maar waar begint die flexibilisering? Wat is de bron? Daar is nog steeds geen formeel antwoord op gegeven. Een brede aanpak in samenhang voor de arbeidsmarkt in de zorg blijft voorlopig uit. De conclusie is wat ons betreft dat niet iedereen automatisch een belang heeft bij een integrale aanpak. Tot die tijd drukt de arbeidsmarkt krapte en onvermijdelijke flexibilisering een steeds grotere stempel op de zorg. Een krapte die mede veroorzaakt wordt door zelf gecreëerde uitstroom. Dat flexibel werkende zorgmedewerkers verwijten krijgen omdat zij blijven werken in de zorg is een forse tegenstelling op de arbeidsmarkt zorg. De zzp'er loopt hierbij op de flexibele troepen vooruit en zal de kop van jut nog wel even blijven. De samenleving zal ondertussen steeds meer gewend gaan raken aan het woord zorginfarct en haar recht op zorg steeds verder ondergraven zien.