Onafhankelijk adviesorgaan: beweging van zorgverleners naar zzp is logisch

Burgers kunnen geen goed beroep meer doen op de thuiszorg en er is vaak geen vaste huisarts meer beschikbaar. De eerstelijnszorg loopt volledig vast zo stelt de Raad Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in een advies. Het onafhankelijk adviesorgaan stelt dat de beweging van zorgverleners naar zzp binnen de eerste lijn logisch is.

90% zorgvraag tegen 4% van de kosten

Een belangrijke motor van de gezondheidszorg begint steeds verder te haperen. De eerstelijnszorg is bedoeld om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden, maar staat inmiddels zelf onder grote druk. Normaal gesproken worden meer dan 90% van de gezondheidsvragen via de eerste lijn opgelost tegen ongeveer 4% van de kosten die we in totaliteit maken aan gezondheidszorg. Vrij kosteneffectief dus zou je zeggen, maar helaas wordt er al jaren onvoldoende in de eerste lijn geïnvesteerd. De tijd dat een vaste huisarts samen met een vaste wijkverpleegkundige persoonsgerichte zorg in de wijk konden bieden is voorbij.  In het rapport 'De basis op orde - Uitgangspunten voor toekomstgerichte eerstelijnszorg' laat de RVS zien waar het probleem zit én zegt zij zinnige dingen over zzp'ers in de zorg. De RVS is een onafhankelijk strategisch adviesorgaan voor de overheid.

Wat is eerstelijnszorg?

Eerstelijnszorg is formele zorg waar je zonder (door)verwijzing gebruik van kunt maken. Deze zorg 'in de eerste lijn' is rechtstreeks toegankelijk voor iedereen met een zorgverzekering. Tot eerstelijnszorg wordt de huisarts, wijkverpleegkundige, maatschappelijk werker, tandarts, fysiotherapeut en apotheker gerekend. Het nut van eerstelijnszorg is dat laagdrempelige, passende zorg op het juiste moment ervoor zorgt dat er geen doorverwijzing nodig is naar complexe en duurdere (tweedelijns) zorg. De huisarts en wijkverpleegkundige worden als eerste lijns zorgverleners gezien als 'generalist' en zijn daarmee voor zeer uiteenlopende zaken te benaderen. Zij vervullen een spilfunctie voor de samenleving.

Wijkverpleging en huisarts onder grote druk

De frontlinie van de gezondheidszorg staat onder grote druk. Veel zorgmedewerkers merken dagelijks dat de beschikbaarheid van thuiszorg (wijkverpleging) en de huisarts onder grote druk staat. In haar rapport laat de RVS een reeks aan problemen zien dit inmiddels in het hele land spelen.

• Het aantal banen voor wijkverpleegkundigen en huisartsen groeide onvoldoende mee;
• Ook zonder deze extra banen, zijn er tekorten aan wijkverpleegkundigen en huisartsen;
• Het aantal praktijkhoudende huisartsen neemt af: van 84% in 2000 naar 51% in 2021;
• Dubbele vergrijzing doet druk verhogen; meer 65+'ers én meer 85+'ers;
• Er is sprake van een toename van het aantal chronisch zieken;
• Schulden en eenzaamheid als bron voor lichamelijke / geestelijke klachten neemt toe;
• Er zijn te weinig maatschappelijk werkers;
• Er is onvoldoende capaciteit vanuit het sociaal domein om de eerstelijn te ontlasten;
• Problemen in de tweedelijnszorg belemmeren de doorstroom vanuit de eerste lijn.

Waar hebben eerstelijns zorgmedewerkers last van?

Zorgmedewerkers stoppen met het werk in de eerste lijn vanwege een gebrek aan zeggenschap, hoge werkdruk en hoge administratieve lasten, zo geeft de RVS aan. "De grotere hoeveelheid indirecte patiëntgebonden taken en administratieve lasten zorgen voor een hogere werkdruk en inefficiënt gebruik van schaarse arbeidscapaciteit." Deze administratieve taken, meer afstemming en overleg hebben tot gevolg dat "het vervullen van de eigenlijke waarden van eerstelijnszorg, zoals integraal, persoonsgericht en wijkgericht werken, en de signalerende functie in de dagelijkse praktijk bemoeilijkt worden." Anders gezegd: zorgmedewerkers hebben veel last van de manier waarop het werk nu georganiseerd is. En vooral niet (meer) georganiseerd is.

De beweging van zorgverleners naar zzp is logisch

Het is dan niet ook niet vreemd dat veel zorgmedewerkers starten als zzp'er in de zorg. De RVS heeft daar begrip voor en stelt dat "veranderende arbeidsvormen (zoals de toename van het aantal zzp’ers) deels een logisch gevolg zijn van de beschreven ontwikkelingen." Het is de Raad niet ontgaan dat diverse partijen proberen zzp'ers af te schilderen als tweederangs zorgverleners die geen betrokkenheid zouden tonen. "In de optiek van de Raad zouden verschillende arbeidsvormen niet tegenover elkaar gezet moeten worden en heeft een (beperkte) flexibele schil bijvoorbeeld ook toegevoegde waarde... Het is echter goed om te beseffen dat de beweging van zorgverleners naar het zzp-schap in zekere zin ook een logisch gevolg is van verschillende ontwikkelingen, zoals hoge regeldruk en administratieve lasten, ervaren gebrek aan regie en de wens voor of de noodzaak van een betere werk-privé balans, in combinatie met de algehele aantrekkelijkheid van het zzp-schap."

Zzp-schap is coping

De RVS stelt dat de balans tussen vast - flex verstoord is geraakt en dit inmiddels ten koste kan gaan van vaste medewerkers. Een constatering die je kunt maken als je vervolgens ook nuanceert waarom er steeds meer flexkrachten en zzp'ers ontstaan. "Zowel onder huisartsen als onder wijkverpleegkundigen is het aantal zzp’ers sterk toegenomen, een trend die ook breder in de zorg en in andere domeinen speelt. Zzp’ers hebben meer zeggenschap over hun werk, ondervinden minder last van niet-patiëntgebonden taken in organisaties en kunnen selectief zijn in de diensten die ze willen draaien... Zo beschouwd is het een vorm van coping; zorgverleners vinden een andere manier om toch in de zorg te kunnen blijven werken."

Het is voor het eerst dat een onafhankelijk adviesorgaan van de overheid zich zo genuanceerd uitspreekt over zzp'ers in de zorg. Complimenten. Zorgverzekeraars, die verantwoordelijk zijn voor de contractering van de eerste lijn, hebben niet gereageerd op het rapport.