Stappenplan Wet zorg en dwang, stap voor stap uitgelegd

wzd Jan 12, 2024

De Wet zorg en dwang bestaat alweer 4 jaar. Toch is het voor veel mensen die met deze wet te maken krijgen niet altijd duidelijk wat nou wel en niet mag volgens deze wet. Eén van die onderdelen van deze wet is het stappenplan Wzd. Het stappenplan is niet meer dan een gestructureerde vorm van evalueren samen met deskundigen. In dit artikel leggen we het stappenplan Wet zorg en dwang, stap voor stap uit.

Wat is de wet Zorg en dwang?

De zorg voor mensen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking moet zoveel mogelijk op vrijwillige basis plaatsvinden, tenzij het niet anders kan. Ieder mens heeft tenslotte het recht om in vrijheid te leven en eigen keuzes te maken. Dat is het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang (Wzd). De Wet zorg en dwang gaat uit van het principe 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat er geen sprake mag zijn van gedwongen zorg, tenzij het onvermijdelijk is. De Wzd is erop gericht om onvrijwillige zorg te voorkomen. Onvrijwillige zorg is zorg waar de client niet mee in stemt. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden waar de client wel mee instemt, moet de zorgorganisatie het Wzd stappenplan doorlopen. Via het stappenplan Wet zorg en dwang wordt de situatie goed geanalyseerd en wordt er nagedacht over alternatieven. Dit wordt gedaan in een multidisciplinair team. Ook worden er (externe) deskundigen ingeschakeld om mee te denken over de vaak complexe situaties die ontstaan rondom een client met dementie, een verstandelijke beperking of een gelijksoortige aandoening.

Wanneer ga je over tot het inzetten van onvrijwillige zorg?

Je gaat over tot het inzetten van onvrijwillige zorg op het moment dat er ernstig nadeel dreigt voor de client of zijn omgeving. Voorbeelden van ernstig nadeel zijn:

Levensgevaar voor de cliënt of iemand anders;
Ernstig lichamelijk letsel voor de cliënt of iemand anders;
Ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade voor de cliënt of iemand anders;
Ernstige verwaarlozing of maatschappelijke teloorgang van de cliënt of iemand anders;
Ernstig verstoorde ontwikkeling van de cliënt of iemand anders;
Bedreiging van de veiligheid van de cliënt al dan niet doordat hij onder invloed van een ander raakt;
De situatie dat de cliënt met hinderlijk gedrag agressie van anderen oproept;
De situatie dat de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar is.

Wat is onvrijwillige zorg?

Onvrijwillige zorg is zorg waar de (wilsonbekwame) client niet mee instemt of zich tegen verzet. Ook al is de eerste contactpersoon het eens met de zorg; als de client zich verzet betreft het onvrijwillige zorg en moet er gezocht worden naar alternatieven. Het stappenplan moet in dat geval ingezet worden. Wat zijn voorbeelden van onvrijwillige zorg en op welk moment dien je het stappenplan Wzd toe te passen?

Toedienen van vocht, voeding en medicatie, medische handelingen en therapeutische maatregelen; altijdstappenplan Wzd volgen, ook al verzet client zich niet;
Beperken van de bewegingsvrijheid; altijd het stappenplan Wet zorg en dwang toepassen, ook al verzet client zich niet;
Insluiten; altijd stappenplan Wzd, ook al verzet de client zich niet;
Uitoefenen van toezicht op betrokkene; alleen stappenplan bij verzet;
Onderzoek aan kleding of lichaam; alleen stappenplan Wzd bij verzet;
Onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen of gevaarlijke voorwerpen; alleen stappenplan bij verzet;
Controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen; alleen stappenplan bij verzet;
Beperken van de vrijheid om het eigen leven in te richten; alleen stappenplan bij verzet;
Beperken van het recht op het ontvangen van bezoek; alleen stappenplan bij verzet.

Punten 1, 2 en 3 zijn zo ingrijpend voor de client, dat ook bij geen verzet het stappenplan gevolgd moet worden.

Stappenplan Wet zorg en dwang, wat is dat?

Het stappenplan Wet zorg en dwang is een multidisciplinaire besluitvormingsprocedure. Deze procedure wordt het stappenplan genoemd. Dit stappenplan in de Wet zorg en dwang (Wzd) regelt de stappen die de zorgverantwoordelijke moet zetten bij de beoordeling of onvrijwillige zorg noodzakelijk is. In het stappenplan staat ook welke deskundigen de zorgverantwoordelijke daarbij op welk moment moet betrekken en op welke momenten het zorgplan geëvalueerd moet worden. Bij iedere stap van besluitvorming is de client en of dienst vertegenwoordiger betrokken.

Wat is het doel van het stappenplan Wzd?

Het doel van het stappenplan is om onvrijwillige zorg te voorkomen, zo snel mogelijk af te bouwen of minder ingrijpende alternatieven in te zetten. Het stappenplan dwingt zorgaanbieders om de ‘externe blik’ mee te laten kijken/denken over de situatie rondom de client.

Wat is de rol van de Wzd functionaris?

De Wzd functionaris beoordeeld of de onvrijwillige zorg zo veel mogelijk voorkomen is. Onvrijwillige zorg moet gezien worden als een uiterste redmiddel; 'ultimum remedium'. Of de zorg die wordt ingezet wordt geschikt is om het ernstig nadeel zo veel mogelijk te voorkomen, dient door de Wzd-functionaris beoordeeld te worden. De Wzd-functionaris houdt toezicht op de uitvoering van de onvrijwillige zorg.

De rol van de betrokken arts

De arts wordt bij de besluitvorming betrokken als de zorgverantwoordelijke zelf geen arts is. Een arts dient te worden geraadpleegd op het moment dat onvrijwillige zorg wordt verleend uit de categorieën 'medische handelingen' en 'overige therapeutische maatregelen', 'beperking van de bewegingsvrijheid' of 'insluiten'. In deze gevallen moet altijd het stappenplan gevolgd worden, ook wanneer de client zich niet verzet. Hieronder gaan we in op de stappen die horen bij het stappenplan Wzd.

Stappenplan Wzd stap 1

De zorgverantwoordelijke, deskundige van andere discipline, arts en Wzd-functionaris horen aanwezig te zijn tijdens het overleg. Wat zijn de bespreekpunten? Staat onvrijwillige zorg in verhouding tot het (verwachte) ernstig nadeel (proportionaliteit)? Wat is de impact van onvrijwillige zorg op de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van de cliënt en op zijn participatie? Met welke aanpassingen kan die impact verminderen of verdwijnen? Als de cliënt thuis woont, is de vraag of de thuissituatie geschikt is voor de inzet van onvrijwillige zorg. De onvrijwillige zorg kan 3 maanden ingezet worden, bij akkoord van het team. In de tussentijd wordt er gezocht naar alternatieven zodat de onvrijwillige zorg niet meer nodig is.

Stappenplan Wzd stap 2; 1^e verlenging

De zorgverantwoordelijke, deskundige van andere discipline, arts, deskundige die niet bij de zorg betrokken is en de Wzd-functionaris aanwezig te zijn tijdens het overleg. Wat zijn de bespreekpunten? Is er gezocht naar alternatieven op de onvrijwillige zorg? zijn deze ingezette acties en resultaten ook geregistreerd? De onvrijwillige zorg kan wederom 3 maanden ingezet worden, bij akkoord van het team. In de tussentijd wordt er doorgezocht naar alternatieven zodat de onvrijwillige zorg niet meer nodig is.

Stappenplan Wzd stap 3; 2^e verlenging

Het betreft hier een verlenging van 3 maanden. Er wordt advies van een onafhankelijke deskundige aangevraagd. Wie horen er aanwezig te zijn tijdens het overleg? De zorgverantwoordelijke vraag expertise van een onafhankelijke deskundige. In afwachting van het advies van een onafhankelijke deskundige kan de termijn voor onvrijwillige zorg eenmalig met 3 maanden worden verlengd.

Stappenplan Wzd stap 4; 3^e verlenging

Hier is er sprake van een verlenging van 6 maanden. Wie horen er aanwezig te zijn tijdens het overleg? De zorgverantwoordelijke, deskundige van andere discipline, arts, deskundige die niet bij de zorg betrokken is, een onafhankelijke deskundige en een Wzd-functionaris.

Stappenplan Wzd stap 5; 4^e verlenging

Ook hier is er sprake van een verlenging van 6 maanden. Wie horen er aanwezig te zijn tijdens het overleg? De zorgverantwoordelijke, deskundige van andere discipline, arts, deskundige die niet bij de zorg betrokken is, een onafhankelijke deskundige en een Wzd-functionaris.

Heb je nog vragen? Dit artikel is geschreven door Anne-Mieke den Ouden, MSc. - Wzd specialist.