Onderzoek: flexibilisering publiek domein heeft dezelfde kenmerken

De publieke domeinen van zorg en onderwijs kennen veel overeenkomsten als het over flexibilisering van werkenden gaat. De Rekenkamer deed onderzoek naar de achtergrond van externe inhuur in het onderwijs. De vergelijking met de zorg valt goed te maken. Wat ons betreft is de kern van het onderzoek: flexibilisering publiek domein heeft dezelfde kenmerken.

'Twee keer zo duur' of 'flexibilisering onderwijs groeit door'?

Met de kop "externe docent bijna twee keer zo duur" wordt een genuanceerd rapport van de Rekenkamer tot de gebruikelijke verontwaardiging teruggebracht over zzp'ers in het publieke domein. Wie het rapport echter daadwerkelijk leest, komt tot een ander beeld. De flexibilisering in het onderwijs groeit door en er zijn veel overeenkomsten met de zorg. Wat valt op in dit rapport over hoe de externe inhuur in het onderwijs nu verloopt?

• De kostprijs van (tijdelijke) externe inhuur is lastig te vergelijken met de (permanente) kosten van een vast dienstverband;
• Autonomie, gevarieerd werk en financiële zekerheid zijn dé 3 drijfveren voor het starten als zzp'er;
• Bureaus plaatsen docenten in een passende (hogere) salarisschaal i.v.m. krapte, scholen zelf doen dit niet;
• Bijzondere secundaire arbeidsvoorwaarden van bureaus zijn niet doorslaggevend voor de stap naar flex;
• Bureaus investeren eveneens in persoonlijke doorontwikkeling van docenten, net zoals scholen dat doen;
• Het budget voor scholen vanuit de overheid is onvoorspelbaar, waardoor flexibiliteit via inhuur gewenst is;
• Docenten krijgen lang niet altijd een contract aangeboden wat bij hun past. Dit doen uitzend- en detacheringsbureaus wel;
• Ziekteverzuim zit landelijk op 6%, wat externe inhuur in verband met continuïteit noodzakelijk maakt;
• Het aantal openstaande vacatures in het onderwijs is meer dan verdrievoudigd in tien jaar;
• Bureaus ervaren dat scholen onvoldoende begrijpen wat nodig is om schaarse docenten succesvol te werven.

Bovenstaande punten zijn vergelijkbaar met de omstandigheden in de zorgsector.

Tarieven zzp in het onderwijs

Zo'n 2000 inhuurtarieven zijn van externe docenten zijn binnen dit onderzoek door de Rekenkamer opgehaald. Dit zijn de gemiddelde tarieven voor externe inhuur in het onderwijs.

1. Uitzendkrachten en gedetacheerden: €95 (incl. BTW);
2. Direct ingehuurde zzp'ers: €77 (BTW vrij)
3. Inhuur zzp'ers via tussenkomst bureaus: €88 (BTW belast of BTW vrij)

Een docent die op de loonlijst staat van een bureau is duurder, omdat deze over het algemeen hoger wordt ingeschaald, er overheadkosten en winstmarge zijn voor het bureau en de inzet van de docent BTW belast is. Als een zzp'er rechtstreeks, of via zuivere bemiddeling actief is voor de onderwijsinstelling, dan is er geen BTW plicht.

Minister: meer beleid tegen externe inhuur

De reactie van de minister van Onderwijs op het rapport focust zich vooral op het terugdringen van flex. Publiek "geld moet doelmatig besteed worden", we "werken al aan het aantrekkelijk houden van het werken in loondienst en het terugdringen van externe inhuur" en er moet vooral meer beleid komen rondom die externe inhuur. Daarmee ligt de reactie volledig in lijn met de mantra's vanuit het ministerie van VWS en SZW die PNIL in een vast dienstverband willen krijgen. Tel daarbij reacties op de vakbond AOb die "tegen de inhuur van externe docenten" is, scholen die samenwerken om externe inhuur te blokkeren en scholen die trots zijn op het volledig doorstrepen van iedere vorm van inhuur. Je begrijpt dat de onderwijspolder verenigd is in haar denken. Probleem is alleen dat de docent zelf hier geen boodschap aan heeft.

PNIL aandeel verdubbeld in tien jaar

De afgelopen tien jaar is het aandeel PNIL (personeel niet in loondienst) verdubbeld tot 4,4 procent van de totale personeelsuitgaven. € 370 mln. uitgaven op € 8,4 mld. In 2013 ging het nog om 2,2 procent. De helft van die uitgaven gaan naar docenten, de andere helft naar ondersteunend personeel en leiderschap. Het aandeel externe inhuur is dus verdubbeld en dit is één van de overeenkomsten tussen flexibilisering in de zorg en het onderwijs. In 2022 gaven scholen 115 miljoen uit aan (BTW belaste) uitzendbureaus voor docenten en slechts 16 miljoen euro aan (BTW vrije) zzp’ers. Hieruit blijkt dat scholen vaker voor onzuivere - BTW belaste - zzp bemiddeling kiezen dan bijvoorbeeld in de zorg gebruikelijk is. Scholen geven aan last te hebben van het BTW component, ondanks dat het in rekening brengen van BTW lang niet altijd nodig is. Daarnaast geven scholen aan last te hebben van de tarieven van bureaus, maar onderhandelen zij niet of nauwelijks over deze tarieven.

VZOZ: arbeidsmarkt is aan vernieuwing toe

Volgens zzp vereniging VZOZ zijn de paralellen tussen de arbeidsmarktontwikkeling binnen de zorg en het onderwijs overduidelijk. Ook de negatieve framing komt overeen. “De argumenten die gebruikt worden om flexibilisering in een negatief daglicht te zetten zijn inmiddels feitelijk ontkracht”, zo stelt René Dongelmans van VZOZ. “Toch blijven ministers en inhurende organisaties ziende blind en horende doof voor onafhankelijke onderzoeken. Het is al langer aangetoond dat de inzet van zzp-ers en vergelijkbare professionals in loondienst nagenoeg dezelfde kosten met zich meebrengen”. Het valt VZOZ op dat 95% van de aandacht voor de arbeidsmarkt naar 5% inhuur gaat. “VZOZ is van mening dat de arbeidsmarkt aan een grondige modernisering toe is, in plaats van het toepassen van dwang en drang richting professionals. Laat het zorginfarct binnen onze sector niet ook een onderwijsinfarct worden en pak de bron aan van de problematiek. Niet de symptomen ervan.”