VWS en SZW willen PNIL in een vast dienstverband krijgen

De ministeries van VWS en SZW willen Personeel Niet In Loondienst in een vast dienstverband krijgen. Zoveel wordt duidelijk in een kamerbrief van vorige week. Ondanks dat de krapte op de arbeidsmarkt extreme vormen aanneemt, blijft het de wens om de zzp geest weer terug in de fles te krijgen. 

Ministers: veel schijnzelfstandigheid in de zorg

Ministers Helder en van Gennip openen hun kamerbrief over de zorg met de boodschap dat zij "duurzame arbeidsrelaties wil stimuleren en schijnzelfstandigheid wil aanpakken". De situatie is daarbij wel dat "werkenden door de krapte een goede onderhandelingspositie hebben, waardoor zij ook in een betere positie zijn om hun wensen rond flexibiliteit te realiseren." De meest populaire werkvorm om deze flexibiliteit te bereiken is starten als zzp'er in de zorg. Maar dat blijft de ministers een doorn in het oog. Alhoewel de ministers enerzijds aangeven dat "werkenden moeten kunnen werken op een manier die bij hen past", geven zij vervolgens aan dat er gewerkt moet worden volgens de arbeidswet en "dat gebeurt in veel gevallen nu niet. Werk wordt verricht door werkenden die dat als zelfstandige denken te (kunnen) doen, terwijl in juridische zin sprake is van werknemerschap op basis van een arbeidsovereenkomst." Anders gezegd zijn de ministeries van VWS en SZW van mening dat er veel schijnzelfstandigen zijn in de zorg. 

Publieke sectoren kennen dezelfde drijfveren voor uitstroom

In de kamerbrief die gaat over werken in zorg, onderwijs en kinderopvang worden voor het eerst overeenkomsten benoemd die werkenden uit het dienstverband doen stromen. We zagen zelf al eerder de overeenkomsten tussen flexibilisering in de zorg en het onderwijs. Het gaat bij deze redenen niet zozeer om meer geld verdienen of de behoefte aan ondernemerschap. Het gaat over autonomie en eigen regie.

Van Niet In Loondienst naar loondienst

Hoe wil het demissionaire kabinet omgaan met zorgmedewerkers die in grote getalen worden ingehuurd? De aanpak van de ministers heet het 'PNIL-werkprogramma'. De bedoeling is dat Personeel Niet In Loondienst (PNIL), weer in loondienst bij zorgorganisaties komt werken. Een vast dienstverband bij een zorgorganisatie wordt door de ministers gezien als een 'duurzame arbeidsrelatie'. Eén van de maatregelen om flexibel werkenden weer in loondienst te krijgen, is via 'regionaal werkgeverschap.' Een arbeidsovereenkomst met de regio zou volgens de ministers het instrument moeten zijn om zorgmedewerkers die nu als PNIL werken, weer in vaste dienst te krijgen. Daarmee slaan de bewindslieden de werkelijkheid over dat de zogenaamde voordelen van de regionale flexpool, als nadelen worden gezien door bestaande zzp'ers. De motivatie om deel te nemen aan regionaal werkgeverschap is tot op heden zeer beperkt. Daarnaast werd het concept ook inhoudelijk kritisch onthaald. Het oude concept van de regionale flexpool was niet toegestaan volgens ACM en er moest een alternatief worden bedacht. Dat blijkt niet eenvoudig. 

Problemen met regionaal werkgeverschap

Regionaal werkgeverschap kan betekenen dat je in een regionale flexpool zit en aan verschillende organisaties wordt uitgeleend, of dat je één zorgorganisatie als werkgever hebt en aan andere organisaties wordt uitgeleend. Welke problemen zijn er als je zo'n concept neer wil zetten?

• Bij de zorgsector en kinderopvang geldt een kartelverbod. Voor het onderwijs geldt zo'n kartelverbod niet. Werkgevers in de zorg mogen geen onderlinge (regionale) afspraken maken die ten koste gaan van de positie en mogelijkheden van werkenden. Prijsafspraken en zzp'ers uitsluiten mag dus niet;
• Bij het uitlenen van personeel geldt een BTW plicht. Dit geldt voor uitzendbureaus, detacheerders en dus ook voor zorgorganisaties die hun eigen mensen aan een andere organisatie ter beschikking stellen. Dit maakt de zorg 21% duurder, want zorgorganisaties krijgen die BTW niet terug.

Het idee was om de flexpool te laten functioneren vanuit één werkgever richting andere zorgorganisaties. Het idee is nu om via een coöperatief verband van zorgorganisaties, zorgmedewerkers een regionale arbeidsovereenkomst aan te bieden. Of er dan niet alsnog sprake is van het uitlenen van personeel is onduidelijk. De vraag of er wel behoefte is onder zorgmedewerkers aan dit soort initiatieven wordt niet beantwoord. Interessant is ook wat er niet wordt benoemd in de kamerbrief: FAIR, de zzp bemiddelende zorgorganisaties worden niet aangehaald. Mogelijk is het bemiddelen van zzp'ers door zorgorganisaties uit de gratie.

VZOZ: PNIL aanpak veroorzaakt problemen

Een andere oproep van de ministers is die van goed werkgeverschap. "Het is belangrijk dat werkgevers op het thema van goed en aantrekkelijk werkgeverschap stappen zetten om de arbeidsrelatie te laten aansluiten op de wensen en behoeften van werknemers." Waardevolle voorbeelden liggen volgens de ministers bij eerst roosteren voor eigen medewerkers, het vergroten van de beroepstrots en het verlagen van de werkdruk. Volgens voorzitter René Dongelmans van VZOZ wordt er al decennia gepraat over 'goed werkgeverschap', maar is de aantrekkelijkheid van het werk in de zorg alleen maar afgenomen. "Enorme regeldruk, de verstikkende en dwingende roosters die werk en privé voor zorgmedewerkers steeds vaker in de problemen brengen. Dat is de praktijk. De huidige demissionaire ministers zijn hardleers. We hebben nog steeds een loonkloof die niet gerepareerd wordt. Geen woord daarover in deze brief. En dan nu beleid maken zonder zzp'ers in de zorg zelf te raadplegen. Inmiddels zijn we formeel verenigd. Praat met de mensen waarover je besluit. Het PNIL-werkprogramma is geen oplossing, maar veroorzaakt problemen. Zzp'ers gaan niet terug in loondienst, maar stromen alsnog uit." 

Arbeidsmarktkrapte in de zorg zal verder toenemen

De omstandigheden op de arbeidsmarkt verslechteren verder de aankomende jaren, onder meer door krapte. Minister Helder en van Gennip geven een aantal redenen waarom er steeds meer schaarste zal ontstaan onder zorgmedewerkers en wat daar aan gedaan moet worden.

• Een stijgende vraag naar zorg en -tegelijkertijd- minder zorgmedewerkers vraagt flexibiliteit van werkgevers en werkenden;
• Jonge generaties aan zorgmedewerkers hebben steeds meer behoefte aan flexibiliteit, bijvoorbeeld bij de verdeling van werkuren;
• Digitalisering moet ook in de zorg tot meer arbeidsproductiviteit leiden, zonder dat dit ten koste gaat van werkzekerheid en inkomen;
• De druk vanuit andere sectoren op de zorgsector is groot. Je kunt ook op een zingevende manier in een andere sector aan de slag;
• De behoefte aan mensen die werk verzetten zal verder toenemen, omdat Nederland niet altijd meer kan rekenen op producten en diensten uit het buitenland.

De vraag is welk perspectief het wint. Zoveel mogelijk professionals behouden voor de zorg omdat we hen hard nodig hebben, of vanuit Den Haag tegen wil en dank bij werkenden afdwingen hoe zij werken. Met een verlies aan arbeidskrachten tot gevolg.