Veel kritiek op 'passende zorg' en 'kwaliteitskompas': te vaag en te vrijblijvend

Als zorgverlener zie jij de zorg steeds verder verslechteren. Het systeem staat onder grote druk en er moet iets gebeuren. De media noemen het inmiddels een zorginfarct. De overheid is voorlopig niet van plan om het zorgstelsel om te gooien. Om die reden is er gezocht naar een alternatief. Die alternatieven heten 'passende zorg' en 'kwaliteitskompas'. Belangenorganisaties zijn bang dat de kwaliteit en beschikbaarheid van zorg door deze formele afspraken steeds verder onder druk komt te staan. Om die reden is er veel kritiek op de plannen.

Kwaliteitseisen verlagen, toegang beperken, recht op zorg versmallen

De zorg is niet toekomstbestendig. Daar is iedereen het inmiddels wel over eens. Personeelstekorten, lange wachtlijsten en een heel breed basispakket zetten het systeem onder druk. De verwachtingen van de burger zijn torenhoog. De vergrijzing neemt toe. Zorgprofessionals hebben het zwaar. Hoe ga je als overheid daarmee om als je verantwoordelijk bent voor het systeem? Als je schaarse middelen over meer mensen moet verdelen dan kun je een paar dingen doen. Je kunt ingrijpen op de kwaliteitseisen en deze naar beneden bijstellen. Je kunt de capaciteit aan zorg beperken zodat er minder mensen terecht kunnen voor professionele zorg. Daarnaast kun je ook het recht op zorg versmallen zodat de burger het zelf op moet lossen. De aankomende jaren zal jij als zorgprofessional al deze varianten voorbij zien komen.

Minister Kuipers en het IZA: 'passende zorg'

In het Integraal Zorgakkoord (IZA) van minister Kuipers zijn er afspraken gemaakt over 'passende zorg'. Zorgverzekeraar CZ noemt 'passende zorg' zelfs "het kloppende hart van het IZA". Maar wanneer is zorg dan precies 'passend'? Het kader passende zorg zou daar duidelijkheid in moeten scheppen, maar doet dat niet. Passende zorg moet 'mensgericht', 'duurzaam' en 'houdbaar' zijn. De schrijver van het kader passende zorg stelt dat het een 'normatief kader' is, maar er staan geen meetbare normen in het kader beschreven. Het is dus geen normatief kader. Daarnaast is er in het verleden nogal wat kritiek geweest op dit soort documenten, die eerst 'Hoofdlijnenakkoorden' heetten. Ze kwamen nooit van het papier af en bij 'passende zorg' is het vermoeden hetzelfde. Zorgcoryfee Pauline Meurs stelde dat Passende Zorg vooral een instrument lijkt om zorg niet te vergoeden. Desalniettemin duwen de IZA partijen door. Althans, een selecte groep aan partijen. Want als één ding opvalt is dat er vooral eenzijdig door enkele partijen geschreven én besloten wordt.

Wie voeren passende zorg uit?

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is de scheidsrechter in de zorg. Het Zorginstituut (Zin) bewaakt de kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg. Deze twee organisaties werken inmiddels samen en gaan het kader 'passende zorg' uitvoeren. Dit kader is door het Zorginstituut zelf opgesteld en vervolgens gepubliceerd. Zo'n kader grijpt diep in op het zorgstelsel, maar hoeft niet langs de Tweede en Eerste Kamer. Ook is steun vanuit belangenorganisaties van zorgorganisaties en beroepsorganisaties niet noodzakelijk. Een aantal organisaties heeft het IZA getekend, maar veel organisaties ook niet. Het kader passende zorg geeft de NZa en Zin inmiddels het formele recht om in te grijpen in het zorgsysteem, ook al is er geen breed draagvlak voor. De bekostiging, de zorgcontractering en het pakketbeheer worden desondanks gewijzigd. Hoe precies wordt niet toegelicht. Je begrijpt waarom zorgverzekeraars tevreden zijn over de gecreëerde ruimte binnen 'passende zorg'. Daarnaast kun je je afvragen hoe het komt dat partijen die toezicht behoren te houden op het zorgsysteem, beleid schrijven om het systeem uit te versmallen.

Minister Helder en het WOZO: 'kwaliteitskompas'

Het WOZO programma is het programma van minister Helder van langdurende zorg. Dit programma is erop gericht om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. De kwaliteitseisen in de langdurende zorg liggen vast via zogenoemde kwaliteitskaders. Zo is er het kwaliteitskader verpleeghuiszorg en het kwaliteitskader wijkverpleging. Deze kaders zijn nog maar 5 jaar oud, maar het is de ambitie van minister Helder om daar afstand van te nemen. In de plaats van deze kaders stelt zij een nieuw 'kwaliteitskompas' voor. Dit kwaliteitskompas is minder concreet en heeft dus minder normen dan de kwaliteitskaders van dit moment. Beroepsorganisaties V&VN en Verenso maken zich hier zorgen over. Ook de Patiëntenfederatie tekent het nieuw kwaliteitskader Verpleeghuiszorg en Ouderenzorg nog niet. Te weinig concreet en de randvoorwaarden ontbreken. Ook in dit voorbeeld geldt dat het ministerie zelf de lat naar beneden bijstelt binnen het huidige systeem.

Wat bereik je met mínder of geen normen?

Als je geen scherpe landelijke normen afspreekt, dan kun je er altijd zelf iets van vinden. Minder kwaliteitseisen, wachtlijsten die hun betekenis verliezen en minder toegang tot zorg is 'passend'. Hoe vager je het houdt, hoe meer bewegingsruimte je hebt. Veel van de kritiek op het algemene karakter van 'passende zorg' en het 'kwaliteitskompas' is in dat opzicht voor te stellen. Als zorgprofessional zal jij de aankomende tijd steeds vaker worden geconfronteerd met verzekerden die minder kwaliteit ervaren, langer moeten wachten op zorg en het recht op zorg af zien nemen. Logischerwijs leidt dit tot frustraties en onbegrip.

Borst en Gaemers teleurgesteld

Landelijke kaders zoals die van 'passende zorg' en een 'kwaliteitskompas' halen de landelijke media niet, waardoor de burger niet door heeft dat zorg niet meer is wat het was. Het kwaliteitskader verpleeghuiszorg kwam er in 2017 onder meer door de inspanning van twee betrokken burgers. Je hoeft je niet af te vragen wat Hugo Borst en Carin Gaemers er zes jaar later van vinden. "Het idee dat we ouderen moeten stimuleren om thuis te blijven wonen, is flauwekul. Iedereen wil thuis blijven wonen. Daar is geen visie voor nodig", aldus Gaemers in Zorgvisie. Zij heeft onvoldoende vertrouwen in de uitkomst van het kwaliteitskompas. De praktijk stoomt echter verder. Als een zorgverzekeraar de toegang tot zorg afbouwt, dan mag dat geen verrassing meer heten. 'Passende zorg'! Via de nieuwe kaders krijgen zorgverzekeraars en zorgkantoren alle ruimte. Zij mogen de zorg versmallen en de toegang beperken. In de wijkverpleging en de GGZ is dit al jaren aan de hand, vooral bij ongecontracteerde zorg. We verwachten dat deze praktijken zich ook naar andere sectoren zich zullen verspreiden.