Zorginfarct: Wat is het en wat is de oorzaak?

Steeds meer media en zorgverleners geven dezelfde boodschap af: er dreigt een zorginfarct. In dit artikel wat achtergrond bij het onderwerp zorginfarct. Wat is de betekenis van een zorginfarct en hoe wordt het zorginfarct veroorzaakt?

Wat is een zorginfarct?

Een infarct is het afsterven van een stuk weefsel door zuurstofgebrek. De betekenis van een zorginfarct is dat een deel van de zorgsector afsterft doordat zorg niet langer wordt geleverd door zorgverleners. Onderdelen van de zorg verdwijnen en de beschikbaarheid van de zorg die overblijft gaat achteruit. Dit betekent dat het recht op zorg dat verzekerden hebben, niet meer of slechts deels op te eisen valt. Er is simpelweg niemand meer die de zorg kan leveren. Hoe is het mogelijk dat zorg-koploper Nederland op een zorginfarct afstevent?

Wat is de oorzaak van het zorginfarct?

Het naderende zorginfarct heeft meerdere redenen. De afgelopen jaren is er ontzettend veel onderzoek gedaan naar omstandigheden in de zorg. Ook is er op een aantal onderwerpen géén onderzoek gedaan, terwijl deze redenen wel bijdragen aan het zorginfarct. In dit artikel gaan we achtereenvolgens in op de volgende oorzaken van het zorginfarct.

• Nederland durft tot op heden niet te kiezen. Gaan we hetzelfde doen voor meer geld, of minder voor hetzelfde geld?
• De business-case is niet meer op orde. Zorgorganisaties krijgen het financieel niet meer rond;
• Het zorgstelsel vertrekt vanuit wantrouwen, in plaats van vertrouwen. Dit brengt zorgprofessionals in de verdrukking;
• Kennis over goed werkgeverschap is zeer beperkt. De reflectie hierop komt traag op gang, maar die tijd is er niet;
• Professionals zijn slecht gepositioneerd binnen organisaties en het zorgstelsel. Dit systeem wordt tot nu toe niet onderbroken;
• De flexibilisering van de (zorg)arbeidsmarkt wordt gezien als probleem, niet als symptoom;

Nederland durft tot op heden niet te kiezen

Er dreigt een zorginfarct omdat Nederland niet durft te kiezen. Als we burgers over 40 jaar hetzelfde beloven aan zorg als we nu doen, dan moet één op de drie werkenden in Nederland straks kiezen voor een baan in de zorg. Terwijl op dit moment de tekorten al groot zijn. Als we niet kiezen zal de zorg al het geld op blijven eten dat we aan welvaart verzamelen. Op dit moment komen de 'financiële, personele en maatschappelijke grenzen in zicht' en de druk zal alleen maar verder oplopen. Een onderzoek van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) stelt in wezen dat Nederland zal moeten kiezen.

• Beloven we ook straks wat we nu aan zorg beloven aan verzekerden? Dan stijgen de kosten enorm en gaat dit ten koste van andere onderdelen van de samenleving;
• Als we de kosten willen beheersen dan zullen we minder moeten beloven dan we nu doen en raken verzekerden onderdelen van de zorg kwijt. Het recht op zorg wordt dan beperkt.

Omdat deze keuze door de politiek uitgesteld wordt, neemt de druk op de zorg toe. Kosten blijven stijgen en de tekorten in de zorg lopen op.

De business-case is niet meer op orde

Kunnen zorgorganisaties op een degelijke wijze zorgen voor hun medewerkers, zodat medewerkers kunnen zorgen voor cliënten en patiënten? De financiering van zorg staat steeds verder onder druk. Eén van de onderwerpen waar geen onderzoek naar wordt gedaan, is de mate waarin de business-case voor zorgorganisaties nog mogelijk is. Je zou zeggen dat de financiers van zorg interesse zouden hebben naar het financiële wel en wee van de zorgorganisaties die zij contracteren. Dit is niet het geval. In de praktijk betekent dit dat zorgorganisaties op allerlei manieren proberen op kosten te bezuinigen, omdat zij de tering naar de nering moeten zetten. Minder tijd voor werkoverleggen, scholing, een jaargesprek of een uurtje minder bezetting tijdens een dienst; het is aan de orde van de dag. Het sluitstuk van deze ontwikkeling? De zorgmedewerker. Het voortdurend oplopende verzuim en verloop zijn signalen die gaan over de toenemende belasting van medewerkers.

Het zorgstelsel vertrekt vanuit wantrouwen

Zorgmedewerkers dienen zich op allerlei wijzes te verantwoorden. Dit komt voort uit het feit dat hun werkgevers - zorgorganisaties - zich voortdurend moeten verantwoorden. Inmiddels wordt hier met 'administratieve lasten' al jaren taal aan gegeven door zorgverleners, maar veel verandert er niet. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving gaf in mei 2019 een gedegen rapport af met het advies om vanuit vertrouwen te gaan werken, omdat "zorgverleners leveranciers zijn geworden van verantwoordingsinformatie ten behoeve van externen." Ook hier is weinig mee gedaan, getuige de conclusie dat de regeldruk na drie jaar investeren niet afgenomen is. Partijen die juist vanuit vertrouwen zouden moeten werken, zoals zorgverzekeraars, zijn er dit jaar juist trots op als hun medewerkers € 34 miljoen aan fraude hebben opgespoord in de GGZ en wijkverpleging. Op € 651 mln. aan GGZ kosten + € 3,5 mld. aan wijkverpleging is dat 0,008% aan fraude. Er dreigt een zorginfarct, maar wantrouwen is ook vandaag de dag nog steeds het uitgangspunt. Ook dit breekt de motivatie van zorgprofessionals af.

Kennis over goed werkgeverschap is zeer beperkt

Met beperkte financiële middelen en een cliënt met een hoog verwachtingenpatroon, zou je denken dat werkgevers hun werknemers opzoeken. Hoe kunnen we de zorg zo slim mogelijk met elkaar organiseren? Niets blijkt minder waar. De kwaliteit van het werkgeverschap in de zorg is bedroevend te noemen en vormt een belangrijke oorzaak voor verzuim, verloop en uitstroom. Het gevolg hiervan is dat zorgprofessionals zich steeds meer afkeren van de organisatie waar zij voor werken en zich meer richten op de cliënt zelf. Hierdoor is de stap naar flexibel werken eenvoudig gemaakt.

Lees ook: Waarom verlaten IC verpleegkundigen de IC na de coronapandemie?

Professionals zijn slecht gepositioneerd binnen organisaties en het zorgstelsel

Ondanks dat het al jaren piept en kraakt binnen de arbeidsmarkt van de zorg, is de positie van de professional nog steeds erg kwetsbaar. Het moet er zelfs van komen om via wetgeving af te dwingen dat zorgverleners gehoord worden door hun werkgevers. De zorgsector blijkt wat opstelling betreft nog in een sterke top-down benadering te zitten, terwijl de tijdsgeest heel wat anders vraagt. Ook als er op landelijk niveau besluiten worden genomen, dan gebeurt dit via papieren constructies die in de praktijk beperkt effect sorteren. Het advies is om daarmee te stoppen, want ook hier is de relatie met de werkvloer ver te zoeken. Jaren van overleg verstrijken terwijl de mensen die het werk verzetten het oplopen in de praktijk. Op zo'n rapport vanuit de RVS komt dan overigens ook geen reactie van partijen die hier mede schuldig aan zijn. Er dreigt een zorginfarct, maar niet reageren behoort nog steeds tot op de opties.

Flexibilisering zorgprofessionals wordt gezien als probleem, niet als symptoom

Al vele jaren nemen steeds meer zorgverleners afscheid van het vaste dienstverband en kiezen zij voor een bestaan als zzp-er, uitzendkracht of gedetacheerde. Eigen onderzoek laat zien dat deze zorgverleners dit niet doen om misbruik te maken van de arbeidsmarkt of omdat zij als zorgcowboy hun zakken willen vullen. Het blijkt dat zorgverleners zich al jaren niet meer gezien, gehoord en gewaardeerd voelen bij hun werkgever. Dit is alleen wel eigen onderzoek, op beperkte schaal. Een grootschalig onderzoek naar de redenen waarom tienduizenden zorgprofessionals ieder jaar het dienstverband inwisselen voor een flexibel bestaan is nooit gedaan. Hiermee wordt een belangrijke trendbeweging binnen de zorgsector al jaren genegeerd.

Er dreigt een zorginfarct en misschien is dat wel logisch

Zou jij blijven werken in een sector waarin klanten torenhoge verwachtingen hebben, jouw werkgever de financiën niet meer rond krijgt, je vanuit wantrouwen wordt benaderd, goed werkgeverschap ver weg is, jouw mening niet gevraagd wordt en werk en privé moeilijk te combineren is? De problemen rondom de zorg stapelen zich al jaren op en zorgmedewerkers zijn aan het einde van hun Latijn. En dan hebben we het woord corona nog niet laten vallen. De vraag is hoe lang het nog duurt voordat er een heroriëntatie komt op het zorgstelsel. Voor of na het zorginfarct?