Aanpak arbeidsmarkt: onderstrepen van dienstverband, negeren van zzp

Het nieuwe kabinet heeft haar plannen voor de arbeidsmarkt uit de doeken gedaan. Voor zzp'ers zal het er de aankomende jaren niet duidelijker op worden. Samengevat luidt de aanpak arbeidsmarkt: onderstrepen van dienstverband en het negeren van zzp.

Lang verwacht, niet gekomen

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van Gennip heeft vorige week haar Kamerbrief gepubliceerd met daarin de hoofdlijnen van de arbeidsmarkt. De 38 pagina's lange brief is voor zzp'ers niet hetgeen geworden wat zij hadden gehoopt. Na een lange periode van onduidelijkheid over wel / niet buiten dienstverband, een rituele dans met modelovereenkomsten en een webmodule die het niet goed doet, snakte de zelfstandigen naar duidelijkheid. Krijgen zij een eigen zelfstandige positie? Wordt duidelijk wanneer je precies buiten dienstverband werkzaam bent? Het tegenovergestelde werd waar. De aanpak arbeidsmarkt zal vooral het dienstverband onderstrepen en de positie van zzp'ers negeren zo is het beeld. Wel neemt de handhaving toe en gaan opdrachtgevers meer druk ervaren om medewerkers in dienst te nemen.

Lees ook: wat vooraf ging, de stand van zaken over de arbeidsmarkt zorg

Opvallende zaken in de Kamerbrief

Wat valt in algemene zin op in de Kamerbrief van minister van Gennip?

• Belangrijke adviezen aan het kabinet zoals de Commissie Regulering van Werk en het SER middellangetermijnadvies 2021-2025 worden alleen gebruikt als het een argument van de minister moet onderbouwen. Er komt geen hervorming van de arbeidsmarkt en de aanbevelingen van de commissies worden dus alleen op onderdelen ingezet;
• De Kamerbrief laat zien dat er geen brede aanpak komt voor de arbeidsmarkt. De minister stelt een 'effectief en gebalanceerd pakket' aan maatregelen voor dat bedoeld is om 'duurzame arbeidsrelaties te stimuleren'. Het werken in een dienstverband is het uitgangspunt. Dit is een andere aanpak dan voorheen, waar er ook werd gezocht naar het verduidelijken van werken 'buiten dienstverband'. Dit wordt nu losgelaten;

Vaste contract is het uitgangspunt

Hoe kijkt de minister naar de arbeidsmarkt? Minister van Gennip denkt dat er maatregelen nodig zijn omdat 'werkenden op zoek zijn naar meer zekerheid'. Deze onzekerheden over werk komen vooral bij kwetsbaren terecht 'in de vorm van flexibele arbeidscontracten'. Flexibele werkvormen zouden om die reden moeten worden beperkt. Minder flex is dus het doel. De arbeidsmarkt laat echter een tegenovergestelde beweging zien. In 2002 werkte 14% van alle werkenden flex en in 2021 is dat gegroeid tot 28%. Deze 'excessieve (externe) flexibilisering' moet worden bedwongen. 

Vast dienstverband = meer werk- en inkomenszekerheid

Flexibilisering in de arbeidsmarkt zorgt voor 'minder investeren in menselijk kapitaal'. Er zou sprake zijn van een tweedeling in de arbeidsmarkt tussen de 'insiders' met een vast contract die 'gemakkelijk meekunnen in de dynamiek van de huidige arbeidsmarkt' en de 'outsiders; diegenen die lastig kunnen aanklampen of zelfs dreigen af te haken'. Het organiseren van structureel werk binnen een organisatie kan in principe alleen via een vast contract, aldus de minister. Werkenden gaan 'meer werk- en inkomenszekerheid ervaren' als het vaste dienstverband meer positie krijgt. 

Positie zzp'ers verslechtert

Een toename van het aantal zzp’ers is 'een remmende factor op economische groei'. De positie van zzp'ers wordt dan ook verder uitgekleed. Dit wordt uitgelegd als het 'aanpakken van schijnzelfstandigheid'. Er is geen definitie van schijnzelfstandigheid, dus de Belastingdienst kan hier alle kanten mee op. De fiscale voordelen van zzp'ers moeten worden afgebouwd zodat zij niet meer 'concurreren op arbeidsvoorwaarden' ten opzichte van een vast dienstverband. Dit is 'niet solidair, omdat zzp'ers minder meebetalen aan collectieve regelingen dan een werknemer doet'. Daarnaast zorgen de fiscale voordelen voor 'een prikkel richting schijnzelfstandigheid', aldus de minister. 

Concrete maatregelen tegen zelfstandig ondernemerschap

Met meer toezicht en handhaving wordt de arbeidsrelatie steeds vaker tegen het licht gehouden door de Belastingdienst. Het afdwingen van een arbeidsovereenkomst bij een opdrachtgever zal eenvoudiger worden voor werkenden en zal 'schijnzelfstandigheid tegengaan'. Het beeld van de minister is dus dat veel zzp'ers die nu voor opdrachtgevers werken, liever in een dienstverband zouden willen zitten. Welke concrete maatregelen worden aangekondigd?

• Verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering uit 'solidariteit';
• Afbouw zelfstandigenaftrek tot €1.200 in 2030 tegen 'oneerlijke concurrentie';
• Afschaffing fiscale oudedagsreserve (FOR);
• Pilot met - nu nog - vrijwillige aansluiting bij pensioenregeling;
• Bij een uurtarief tot € 30 - € 35 kun je je recht op een dienstverband opeisen;

Aanpak richting zzp'ers en opdrachtgevers

In een eerder stadium heeft de minister alle zzp'ers als mogelijk schijnzelfstandig aangemerkt. Het maakt hierbij niet uit in welke sector je werkt en welk uurtarief je hebt. In de Kamerbrief valt te lezen dat het grijze gebied tussen werknemers en zelfstandigen verder zal worden verkleind door het te 'verduidelijken'. 'Het is niet duurzaam houdbaar om regels te hebben die niet gehandhaafd worden... De komende tijd wordt toegewerkt naar een situatie waarin de regels rondom werk en de beoordeling van arbeidsrelaties weer nageleefd worden.' De handhaving op de wet DBA zal dus toenemen.

Het 'verduidelijken van de arbeidsrelatie' zal vooral via controles van de Belastingdienst tot stand gaan komen. De rol van de webmodule in dit alles is beperkt en zal na wat aanpassingen, 'naar verwachting in meer gevallen een indicatie over de arbeidsrelatie kunnen geven'. Het instrument zal dus niet leidend worden zo is de verwachting.

Samengevat luidt de aanpak arbeidsmarkt: onderstrepen van dienstverband

De afgelopen jaren stonden in het teken van de zoektocht wanneer een zzp'er buiten dienstverband aan het werk was. Via modelovereenkomsten en de webmodule is getracht vast te pakken wanneer je buiten dienstverband werkte. Het verduidelijken van wanneer je níet in dienst was, bleek een lange en lastige zoektocht. Die zoektocht wordt nu losgelaten. Het nieuwe kabinet lijkt het aantal echtscheidingen tussen werkgevers en werknemers te willen beperken door de spelregels van het huwelijk nog beter te onderstrepen. Dit is echter niet de reden waarom werkenden scheiden van hun werkgevers. In een huwelijk tussen de twee wordt geen toegevoegde waarde meer ervaren door de werknemer. Dat is waarom werkenden flexibiliseren. De drijfveren van waarom werkenden anders willen werken dan binnen een dienstverband zijn voor dit kabinet geen thema. In hoeverre zorgmedewerkers het vuur aan de schenen gelegd krijgen gaan we meemaken. Wordt vervolgd.