Geen marktwerking voor schaarse zorgmedewerkers met dienstverband

Ondanks dat zorgmedewerkers met een vast dienstverband steeds schaarser worden op de 'zorgmarkt', loopt hun beloning niet op. CAO onderhandelingen laten ook dit jaar een traditionele stijging van zo'n 3% zien. Marktwerking voor schaarse zorgmedewerkers geldt niet voor medewerkers met een vast dienstverband. 

Waarom is dit belangrijk?

De zorgsector gaat gebukt onder een groot tekort aan zorgmedewerkers. Er is dus schaarste. Daarnaast is er een flexibiliseringsgolf gaande en kiezen steeds meer zorgverleners voor flexibel werken via uitzenden, detacheren of zzp. Over deze flexibilisering wordt vaak ongenuanceerd gedacht en gesproken. Om te kunnen begrijpen waarom flexibilisering zo'n vlucht neemt, moet er ook gekeken worden naar de omstandigheden in een vast dienstverband. Hoe zit het met het salaris? Ondanks de grote schaarste, wordt het vaste dienstverband niet veel beter beloond dan de afgelopen decennia gebruikelijk is geweest. Enkele procenten erbij per jaar via de CAO blijft ondanks de krapte de norm. Is flexibilisering dan niet logisch?

Bij schaarste, zou je stijgende prijzen verwachten

Als gas schaarser wordt, dan stijgen de prijzen. Dit is een kwestie van vraag en aanbod en geldt voor meer producten en diensten. Bij schaarste geldt normaal gesproken dat de prijs van het product of dienst stijgt. We zien het bij de woningmarkt bijvoorbeeld, maar ook bij andere sectoren. 

Marktwerking is in de economie het tot stand komen van een evenwichtsprijs voor een dienst, wanneer er een gegeven verhouding bestaat tussen vraag en aanbod - Wikipedia

Tot nu toe wordt de zorg als 'markt' gezien. Binnen die markt zou je bij tekorten aan zorgmedewerkers verwachten dat de prijs voor een zorgmedewerker stijgt. Maar marktwerking voor schaarse zorgmedewerkers geldt niet bij een vast dienstverband, zo blijkt ook de afgelopen maanden.

Het ritueel van de CAO

De salarissen voor zorgmedewerkers met een vast contract, komt nog steeds tot stand via de CAO. Werknemers en werkgevers gaan met elkaar om de tafel om afspraken te maken over werktijden, loon, toeslagen, vakantie, scholing en pensioen. Een CAO is bindend voor werkgevers op het moment dat er een akkoord wordt gesloten. De CAO is als middel meer dan 100 jaar oud, maar wordt door de vakbond nog steeds gezien als 'een instrument voor moderne arbeidsvoorwaarden.' Het komt voor dat een CAO wordt gebruikt om lonen te matigen. In de zorgsector is de CAO nog steeds het gangbare middel om afspraken te maken tussen werkgevers en werknemers.

CAO onderhandelingen 2021

Een krappe arbeidsmarkt én de CAO als instrument voor moderne arbeidsvoorwaarden. Wat leveren de CAO onderhandelingen op dit jaar? De CAO voor de universitaire ziekenhuizen staat in het teken van een stammenstrijd tussen vakbonden. Eén vakbond sprak 3,5% loonsverhoging af voor drie jaar en de andere vier vakbonden zijn het er niet mee eens. Het CAO akkoord wordt door de voorstanders gezien als 'een belangrijke eerste stap in het wegwerken van de salarisachterstanden en een structureel betere waardering en beloning voor verpleegkundigen en verzorgenden'. Daarnaast is er ook 'erkenning voor de verantwoordelijkheden, de zwaarte en risico's van het vak' met een stijging van 3,5%. De andere vakbonden hebben verzet gemobiliseerd en er wordt binnenkort gestaakt in ziekenhuizen. 

3,5% is geen marktconforme loonstijging

Een belangrijke vraag is of 3,5% een marktconforme stijging is van lonen in de zorg. 

• De arbeidsmarkt krapte heeft tot gevolg dat er talloze vacatures open staan en zorgverleners dus eenvoudig zouden kunnen mobiliseren naar een andere baan. Loyaal zijn aan een werkgever ondanks dat er veel mogelijkheden elders zijn, zou gewaardeerd kunnen worden. Tot op heden is dit niet het geval. Sterker nog, werknemers ervaren juist dat werkgevers nog steeds niet luisteren en een CAO stijging van procenten zet ook geen zoden aan de dijk;
• Salarissen in de zorg zijn 22 jaar lang zo'n 6% - 9% te laag ingeschaald geweest. Stel dat een zorgmedewerker in 1999 € 1500 had moeten verdienen, maar 7,5% te laag ingeschaald is. Dan is zijn loon in 1999 geen € 1500, maar € 1387,50. Een CAO stijging van 3% op 1387,50, is minder dan 3% op € 1500. Jaar na jaar, 22 jaar lang is dit het geval geweest. De achterstand op de publieke sector en de markt is de afgelopen 22 jaar steeds groter gegroeid en is nog niet ingelopen;
• De inflatie na corona is een verhaal apart en stijgt fors. Inflatie is het verlies aan koopkracht van jouw geld. Normaal gesproken is de inflatie enkele procenten per jaar, maar dit jaar loopt het getal op tot bijvoorbeeld 6% inflatie in het Verenigd Koninkrijk en is de stijging ook fors in Nederland inmiddels. Wat betekent dit praktisch? Als jij nu voor € 100 boodschappen doet, heb je bij 5% inflatie volgend jaar € 105 nodig om hetzelfde te kopen. 3,5% loonstijging dekt in zo'n geval niet eens de prijsstijging van producten en diensten. 

Samengevat is procenten loonstijging geen marktconforme ontwikkeling als je naar de omstandigheden van de arbeidsmarkt kijkt. Marktwerking voor schaarse zorgmedewerkers geldt niet voor medewerkers met een vast dienstverband zo lijkt het. Ondanks dat de zorg een markt is, is het onderdeel vast dienstverband uitgezonderd hiervan. Er is een deel van de zorgsector die echter wel rekening houdt met krapte. 

Tarieven voor flexibel werkenden zijn wel marktconform

Het deel van de zorgsector waar loon voor het werk wel stijgt onder druk van arbeidsmarkt krapte, is de kant van flexibel werkenden. Dit deel onttrekt zich aan de CAO onderhandelingen, want is vrij in zijn prijsstelling. Uitzendkrachten, gedetacheerden en zzp-ers zagen hun loon op een gezonde wijze meegroeien met de markt de afgelopen jaren. Hier vindt het mechanisme van vraag en aanbod namelijk wel plaats. Het is dan ook niet vreemd dat flexibilisering in de zorg zo sterk gegroeid is de afgelopen jaren. Flexibel werken in de zorg gaat misschien niet over 'meer' verdienen en opportunisme, maar over 'voldoende' verdienen om gezond rond te kunnen komen. De vraag is of flexibilisering in de zorg bekritiseerd moet worden, of dat dit als een logische ontwikkeling moet worden gezien. 

Lees ook: Waarom kunnen vaste zorgmedewerkers werk en privé slecht combineren?

Waar is de marktwerking voor het vaste dienstverband?

De spanning op zorgprofessionals neemt steeds verder toe en het woord zorginfarct valt hierbij met regelmaat. Voor gezondheidseconomen blijkt het gebrek aan marktwerking bij salarissen een spannende vraag..

Canoy heeft deze huisarts nimmer ontmoet maar die vogelvrije huisarts is agressief... hier de zorgeconoom aan het stotteren.. over de nep-marktwerking in de zorg pic.twitter.com/VAA2LOptQB

— Vogelvrije Huisarts (@VogelvrijeHArts) June 30, 2021

 Nederland maakt tot op heden geen keuzes over hoe zij om gaat met de financiële druk op het zorgstelsel en de vaste medewerker loopt het op. Via de CAO de lonen blijven matigen, zal binnen een schaarse arbeidsmarkt de flexibilisering verder opstuwen. De discussie over wat we met het stelsel van de zorg aan moeten zal zich daarmee steeds verder opdringen.