Meer maatwerk mogelijk bij de Wet zorg en dwang

Vanaf 2024 is er meer maatwerk mogelijk bij de Wet zorg en dwang. Dit is voor de korte termijn geregeld via bestuurlijke afspraken. Voor de langere termijn is een wetswijziging in de maak. In dit artikel de meest voorname veranderingen die via bestuurlijke afspraken zijn geregeld.

Vraagtekens tijdens uitvoering Wzd

Na de invoering van de Wet zorg en dwang (Wzd) in 2020 zijn er veel vraagtekens gezet bij de uitvoering van de wet in de dagelijkse praktijk. Er heeft om die reden in 2023 een wetsevaluatie plaatsgevonden. De onderzoekers die deze wetsevaluatie hebben uitgevoerd, hebben tal van aanbevelingen gedaan om de Wzd te verbeteren. Zowel de systematiek van de wet, als ook in de uitvoering van de wet in de dagelijkse praktijk zijn verbeteringen mogelijk. De minister van Langdurige Zorg en Sport heeft op dit onderzoek een beleidsreactie gegeven. Daarin heeft zij aangekondigd dat zij per januari 2024 een wetsvoorstel voorbereidt om verbeteringen te bewerkstelligen via een wetsvoorstel dat wordt voorgelegd in een internetconsultatie.

Bestuurlijke afspraken vóór wetswijziging

Omdat een wetsvoorstel veel tijd kost hebben veldpartijen sinds januari 2024 alvast nieuwe afspraken gemaakt om de uitvoerbaarheid van de Wzd te verbeteren. Deze afspraken wijken soms af van de formele wet Wzd. Wanneer er wordt afgeweken van een wet, moet dit zijn verwoord in bestuurlijke afspraken. Dit is voor de Wzd nu het geval. De Inspectie voor de gezondheidszorg en jeugd (IGJ) zal met de afwijkingen rekening houden bij haar toezicht op de Wzd. Wanneer een client of vertegenwoordiger zelf een beroep doet op de wet zoals deze nu is, zal dit altijd moeten worden nageleefd.

Veranderingen Wet Zorg en dwang (Wzd)

Een aantal afwijkingen van de huidige wet vallen op en worden hieronder toegelicht. Wil je je eerst nog even goed inlezen? Dan worden in ons stappenplan Wet zorg en dwang, elke stap voor stap uitgelegd.

Veranderingen Wzd-stappenplan

Om onvrijwillige zorg in het zorgplan te kunnen opnemen, moet een besluitvormingsprocedure worden gevolgd: het zogenoemde ‘stappenplan’. Dit stappenplan is vastgelegd in artikel 10 tot en met 13 Wzd. Dit stappenplan wordt echter als te strikt ervaren. Er is afgesproken dat in het nieuwe stappenplan meer maatwerk mogelijk wordt. Nu gaat het dan om, onder meer, de volgende afwijkingen van de Wzd:

• de termijn waarin onvrijwillige zorg kan worden verleend is verlengd. Van maximaal drie maanden naar maximaal zes maanden, waarna de onvrijwillige zorg in het zorgplan wordt geëvalueerd;
• Het is niet meer nodig dat de zorgverantwoordelijke het zorgplan standaard vier weken na aanvang moet evalueren. Dit is nodig na zes maanden of zoveel eerder als nodig is (art. 8 lid 1 Wzd);

Een belangrijk doel van de Wzd is het verbeteren van de rechtspositie van de cliënt wanneer die te maken krijgt met onvrijwillige zorg. Daarom is afgesproken dat:

• overleg over het zorgplan ook kan plaatsvinden op initiatief van de cliënt of vertegenwoordiger; niet alleen wanneer de zorgverantwoordelijke dit nodig acht;
• de zorgverantwoordelijke de cliënt of vertegenwoordiger informeert over ieder MDO met betrekking tot de onvrijwillige zorg in het zorgplan, zodat zij hierbij aanwezig kunnen zijn;
• de zorgverantwoordelijke samen met de cliënt of vertegenwoordiger afstemt hoe de evaluatie van het zorgplan wordt voorbereid;
• bij verschil van mening over de in te schakelen deskundige(n) zowel de zorgverantwoordelijke als ook de cliënt of vertegenwoordiger om een second opinion kunnen vragen.

Versterking rol cliëntvertrouwenspersoon

De cliëntvertrouwenspersoon (CVP) speelt sinds de inwerkingtreding van de Wzd een belangrijke rol. De CVP is helaas nog altijd niet goed bekend bij zorgaanbieders en cliënten. De veldpartijen hebben afgesproken om hierop te blijven inzetten. Ook is nogmaals duidelijk afgesproken dat een CVP in het kader van zijn/haar taken toegang heeft tot de accommodatie en de locaties van een zorgaanbieder. In de praktijk vindt dit onvoldoende plaats. Er is afgesproken dat de zorgaanbieder en CVP zorgen dat de rol van de CVP binnen de organisatie bekend(er) wordt.

Uitbreiding gelijkgestelde aandoeningen

Op grond van het Besluit zorg en dwang zijn er op dit moment drie aandoeningen die worden gelijkgesteld aan een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap. Cliënten met zo’n ‘gelijkgestelde aandoening’ kunnen dan (toch) onder de Wzd worden gebracht, ook al is strikt genomen geen sprake van een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap. Op dit moment gaat het om cliënten met het syndroom van Korsakov, de ziekte van Huntington en niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Hier worden aan toegevoegd: gerontopsychiatrische aandoeningen en autismespectrumstoornissen.

Cliënten met deze aandoeningen kunnen dan, onder bepaalde voorwaarden, onder de Wzd worden gebracht. Deze uitbreiding is nog niet formeel in werking getreden, omdat de procedures hiervoor nog niet op orde zijn. Partijen hebben nu afgesproken dat in de praktijk zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met deze uitbreiding voor mensen die al bij een zorgaanbieder verblijven.

Herbeoordeling artikel 21-besluiten

Een besluit tot opname en verblijf (ook wel: een ‘artikel 21-besluit’) heeft een maximale geldigheidsduur van vijf jaar (artikel 22 lid 5 Wzd). Besluiten die zijn afgegeven bij de inwerkingtreding van de Wzd op 1 januari 2020, moeten dus uiterlijk in of het tegen het einde van 2024 worden herbeoordeeld. Dit brengt grote uitvoeringslasten met zich, terwijl de situatie van cliënten vaak ongewijzigd is. Herbeoordelingen van artikel 21-besluiten vinden om die reden niet plaats totdat de wetswijziging heeft plaatsgevonden. Individuele cliënten of hun vertegenwoordigers kunnen het CIZ natuurlijk wel verzoeken om herbeoordeling.

Uitbreiding beroepsgroepen Wzd-functionaris

Er is sprake van het uitbreiden van de beroepsgroepen die als Wzd-functionaris kunnen optreden, waaronder de Verpleegkundig Specialist. Er vindt op dit moment een verkenning plaats op welke wijze dit in het wetsvoorstel kan worden opgenomen.

Meer maatwerk mogelijk bij de Wet zorg en dwang

We wachten af wat de wetswijziging dit voorjaar met zich brengt. Er is op dit moment sprake van een overgangssituatie, waarbij er gebruik gemaakt kan worden van de tijdelijke bestuurlijke afspraken. Vanaf januari 2024 kan er binnen de Wzd dus meer maatwerk worden toegepast. Het lijkt ons zinvol om de praktijkervaringen vanuit het veld ruim aan bod te laten komen tijdens de internetconsultatie. Die volgt later dit jaar.

Heb je nog vragen? Dit artikel is geschreven door Anne-Mieke den Ouden, MSc. - Wzd specialist.