Praktijkvoorbeeld: pilot NZa leidt tot beperking professionele autonomie

Hoe raken zorgprofessionals hun beroepstrots tijdens het werk kwijt? Hoe ontstaan overbodige administratieve lasten vanuit de systeemwereld? Een praktijkvoorbeeld laat zien dat een pilot van zorgscheidsrechter NZa, leidt tot een beperking van de professionele automonie bij zorgprofessionals. Een jarenlang lopend traject blijkt voor de professional zelf niet te werken.

NZa: financiering thuiszorg is 'niet passend'

Sinds 2015 probeert de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de financiering van thuiszorg te veranderen. Op dit moment wordt de besteedde tijd vergoed die een zorgorganisatie kwijt is aan het leveren van zorg. Dit leidt volgens de NZa tot onvoldoende innovatie en preventie en is daarmee geen 'passende zorg'. Het moet anders, want "we zien ... dat deze wijze van declareren niet ondersteunend is aan het verpleegkundig proces." De partijen die in 2021 een convenant tekenden om de financiering van thuiszorg te wijzigen waren de beroepsorganisatie Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), zorgkoepels ActiZ en Zorgthuisnl, Zorgverzekeraars Nederland en de Patiëntenfederatie Nederland. In 2022 ging de pilot 'experiment bekostiging wijkverpleging' van start. De pilot wordt opgeschaald in 2025. Nu wijkverpleegkundigen zich verdiepen in de gevolgen en de registratielast van de pilot, komt er forse weerstand vanuit het veld.

Waar komt de nieuwe financiering op neer?

De nieuwe manier van financieren komt erop neer dat alle cliënten die thuiszorg krijgen, in een bepaald cliëntprofiel gaan vallen. Zo'n cliëntprofiel is een pakket aan zorg en daarmee geld. Hiermee wordt de vergoeding op basis van 'uurtje-factuurtje' vervangen.

• Hoe is het nu geregeld? De wijkverpleegkundige indiceert de benodigde zorg voor de cliënt op basis van individuele kenmerken en het sociaal netwerk. Omdat het leven en een ziekte zich op unieke wijze ontwikkelt, is de zorgvraag en daarmee de indicatiestelling altijd net iets anders. Een indicatiestelling leidt tot een aantal uren zorg en die zorg wordt vervolgens vergoed - mits de zorgverzekeraar de indicatiestelling respecteert;
• Hoe gaat het straks? De zorgorganisatie wordt gefinancierd op basis van een 'cliëntprofiel' en de wijkverpleegkundige dient er één uit te kiezen. Daarmee moet de indicatiestelling altijd aan één van de beschikbare profielen gekoppeld worden. Zo'n 600.000 cliënten met thuiszorg worden op die wijze binnen 16 clientprofielen ingedeeld. De financiering van de zorg komt met dit model centraal te staan zo luidt de kritiek; aan ieder profiel hangt straks een budget. Het idee achter de cliëntprofielen is dat de organisatie uitgedaagd wordt om zorg 'passender' te maken en de wijkverpleegkundige ruimte heeft om anders te werken.

"Wijkverpleegkundigen die al werken met cliëntprofielen zijn enthousiast over de ruimte die zij krijgen om de zorg zelf te organiseren." - NZa.

Wijkverpleegkundigen: “bekostiging via cliëntprofielen moet van tafel”

Een aantal wijkverpleegkundigen is teleurgesteld over de invloed van de cliëntprofielen op de ruimte die zij als indicatiesteller hebben. Wijkverpleegkundige Jennifer Bergkamp wil de cliëntprofielen van tafel hebben omdat zij verwacht dat "de bekostiging op basis van cliëntprofielen de mens uit de zorg haalt.” De pilot wordt als een rijdende trein ervaren die moet worden gestopt, zo vertelt zij in een interview in Zorgvisie. Zij heeft als wijkverpleegkundige meer ruimte nodig dan de 16 profielen nu toestaan. "De mens, mijn mensen, worden onderscheiden als zestien verschillende type zorgbehoeftigen met een bijpassende zak geld. Wat de inhoud van die zak geld precies is, mag elke zorgaanbieder met elke verzekeraar, elk jaar opnieuw, over alle zestien profielen bevechten.” Bergkamp stelt dat het vak van wijkverpleegkundige op deze manier nog verder wordt uitgekleed. De verbazing bij wijkverpleegkundigen over de weinig kritische houding van zowel werkgevers als de beroepsorganisatie V&VN is groot. V&VN geeft aan dat het ‘nieuwe model voor de wijk aanpassingen vraagt’, maar gaat in het artikel niet in op wat die aanpassingen zouden moeten zijn.

Burgerinitiatief van start tegen cliëntprofielen

Zorg BN'ers Jos de Blok, Tommie Niessen en Jennifer Bergkamp zijn inmiddels een burgerinitiatief gestart om de cliëntprofielen te stoppen. Je kunt het hier steunen. De Blok, bestuurder van Buurtzorg, was al langer kritisch op de pilot en de houding van de NZa in deze. Via een video legt hij uit waarom cliëntprofielen onnodig zijn. Jennifer Bergkamp, werkzaam voor Buurtzorg, dwong via een aangenomen kamermotie al eerder bij zorgverzekeraars af om te voorzien in passende medische materialen. Tommie Niessen maakt zich als bekend blogger steeds vaker zorgen over de omstandigheden in de zorg en de rol van de beroepsorganisatie.

Gezamenlijk vragen de Blok, Niessen en Bergkamp het vertrouwen in de zorgprofessional terug.

Problemen met cliëntprofielen geen verrassing

Het praktijkvoorbeeld met de cliëntprofielen is een indrukwekkend voorbeeld van hoe een academische pilot leidt tot een praktische beperking van de professionele autonomie en verhoging van administratieve lasten. Het mag echter geen verrassing heten dat een aantal wijkverpleegkundigen in opstand komen. Drie jaar geleden waarschuwde wijkverpleegkundige Marjolein Zilverentant al voor negatieve gevolgen voor het vak. "Er zijn kanttekeningen te plaatsen bij het experiment voor de komende vijf jaar. Een wijkverpleegkundige moet straks cliëntprofielen vaststellen. Daaruit vloeit de financiering voort. Je bepaalt iemands profiel aan de hand van vijf vragen over cliëntkenmerken. Maar uit onderzoek is gebleken dat je op die manier slechts voor maximaal 25 procent de zorgvraag kunt voorspellen. Wijkverpleging is maatwerk en kent een grote variëteit. Met standaardisatie ga je dan in principe altijd mank." De voorspelling vooraf was er en inmiddels hebben wijkverpleegkundigen er in het dagelijks werk ook last van. Ruim een jaar na het aannemen van de wet 'zeggenschap in de zorg', is de praktijk daarvan nog weerbarstig.