Van Wkkgz tot arbeidsmarkt: het verhaal van de zzp'er in de zorg

werken als zzp'er Jun 11, 2021

De opmars van de zzp'er in de zorg is niet meer te stuiten. De groep zorgprofessionals die voor een zelfstandig bestaan koos is opgelopen tot zo'n 165.000. Daarmee maakt de groep zorgverleners ruim 10% uit van alle zelfstandigen in Nederland. Waar komt de zzp'er in de zorg vandaan? Hoe komt het dat de groep zo groot geworden is? De ontwikkelingen voor zzp in de zorg hebben niet stilgestaan de afgelopen jaren. Van Wkkgz tot arbeidsmarkt: dit is het verhaal van de zzp'er in de zorg.

Samengevat lees je in dit artikel

Waar de zzp'er in de zorg vandaan komt;
Welke kansen en bedreigingen de zzp in de zorg heeft;
Wat de toekomst is van de zzp'er in de zorg;
De huidige ontwikkelingen van zzp'ers in de zorg;
Van Wkkgz wetgeving tot ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.

Dit artikel hoort bij de online training De basis op orde.

Van PGB-zorgverlener..

De zzp-er in de zorg is in de jaren '90 ontstaan. Het Persoonsgebonden Budget (PGB) werd geïntroduceerd en cliënten gingen op zoek naar eigen zorgverleners. Alhoewel PGB-houders via 'opting-in' zorgverleners konden verlonen, kozen veel cliënten daar niet voor. Zij zagen graag zzp'ers in de zorg ontstaan die hen een factuur stuurden aan het einde van de maand. In de relatie tussen zorgverlener en client ontstonden afspraken op maat. Voor zorgverleners en cliënten werkt deze vorm van financiering uitstekend. Het PGB, ruim 25 jaar oud, bestaat nog steeds in ongeveer dezelfde vorm. De zzp'er in de zorg heeft echter een heel andere identiteit gekregen.

... naar dominante flexibele schil

Geen duizenden, maar vele tienduizenden zzp'ers zijn er de afgelopen jaren bijgekomen in de zorg. Ze zijn niet meer zozeer de zelfstandigen die op zoek zijn naar eigen cliënten. De groep bestaat nu met name uit zorgverleners die wel in loondienst zouden kunnen werken, maar hier niet langer voor kiezen. ZZP'ers in de zorg zijn dominant geworden als flexibele schil van zorgorganisaties. Over het algemeen werken zij via bemiddelingsbureaus bij opdrachtgevers in de zorg. Deze opdrachtgevers zijn zorgorganisaties met een zorgplicht richting de client / deelnemer / patiënt. Zij moeten zorgverleners inkopen om zorg te kunnen blijven leveren. De ontwikkeling van zzp'ers in de zorg heeft de afgelopen tien jaar zo'n vlucht genomen dat zorgorganisaties zich inmiddels gedwongen voelen om opdrachtgever te zijn. Ze zouden zorgverleners in dienst willen nemen, maar de zorgverlener wil zelf niet.

Kansen voor zzp'ers in de zorg

De arbeidsmarkt is krap en zal krap blijven. De vraag naar zorgverleners is groot;
Zelfstandigen houden netto meer geld over. De economische zelfredzaamheid is goed;
Het zzp-schap in de zorg is inmiddels genormaliseerd voor opdrachtgevers.

Bedreigingen voor zzp'ers in de zorg

Individueel kunnen werken voor cliënten staat fors onder druk. Financiering wordt afgeknepen;
ZZP'ers worden naar onderaannemerschap gedreven, maar ook dit wordt problematischer;
Zorgorganisaties zijn goed georganiseerd en bereiden maatregelen voor.

Arbeidsmarkt in de zorg

Er zijn dus kansen, maar ook bedreigingen voor zzpers in de zorg. Daarnaast zijn er ook bedreigingen voor de arbeidsmarkt in de zorg. Mochten er maatregelen genomen worden die het zzp-schap in de zorg fors bemoeilijken, dan is de kans groot dat veel zelfstandige zorgverleners de zorg verlaten. ZZPers in de zorg zijn over het algemeen niet vanuit kansen, maar vanuit overbelasting aan het zzp-schap begonnen in de zorg. Alleen via het zelfstandig ondernemerschap houden zij het nog vol. De kwaliteit van het werkgeverschap in de zorg staat fors onder druk en dit is al vele jaren het geval. Werkgevers in de zorg zijn niet in staat geweest om het tij te keren. Het blijkt tot nu toe te confronterend om echt in de spiegel te kijken. Dit veroorzaakt het wijzen op oorzaken buiten de organisatie zelf, zoals de zzp'er in de zorg. De kans is aanwezig dat de zzp-ers niet als een symptoom, maar als een oorzaak van een kwetsbare arbeidsmarkt gezien worden door werkgevers en hun koepels.

Kansen voor werkgevers in de zorg

De positieve ervaringen over het zzp-schap bieden veel kansen voor een goede aanpak richting medewerkers;
Zorgverleners stellen niet de arbeidsrelatie, maar de zorg voor de client centraal. ZZP-schap is niet in steen geschreven;
ZZP'ers in de zorg kunnen enorm veel waarde toevoegen, mits je hen op professionele wijze contracteert.

Bedreigingen voor werkgevers in de zorg

Werkgevers negeren dat zij de uitstroom zelf veroorzaakt hebben en maken het probleem groter;
Dat zzp-ers 'wel weer in een dienstverband' terugkeren, staat allerminst vast. Dit zou tekorten kunnen doen groeien;
De (wetenschappelijk onderbouwde) kennis over hoe je zorgprofessionals aan je bindt als organisatie is laag.

Welke toekomst heeft de zzp in de zorg?

Top op heden zouden er veel meer vragen gesteld kunnen worden aan de zzp'er in de zorg. Helaas wordt deze nog vooral als een 'flex' uitwas gezien, in plaats van een professional waar je wat van kunt leren. De drijfveren van het vertrek uit een dienstverband staan al enige tijd vast. Het is mijn verwachting dat zzp in de zorg zich niet zomaar opzij laat schuiven, simpelweg omdat het 'logisch' zou zijn dat je in een dienstverband werkt. Zolang de omstandigheden in een dienstverband niet verbeteren maken meer en meer zorgverleners de stap naar zelfstandigheid.

Daar staat wel tegenover dat de zzp in de zorg zelf ook nog veel te doen heeft voor een duurzamen toekomst. Het artikel heet niet voor niets 'van Wkkgz tot arbeidsmarkt'. De wet- en regelgeving rondom zzp'ers in de zorg is veel scherper geworden dan 25 jaar geleden. Die wetgeving is vooral in de Wet Kwaliteit Klachten en Geschillen in de zorg (Wkkgz) vorm gegeven. Lang niet alle zzp'ers in de zorg nemen deze wet- en regelgeving even serieus. Dit maakt de doelgroep kwetsbaar voor een aantal risico's.

Wat is het verleden van de zzp in de zorg?

Inmiddels loop ik ruim 15 jaar mee in de ontwikkelingen rondom de zzp in de zorg. Voor een compleet beeld hieronder de meest wezenlijke ontwikkelingen rondom zzp'ers in de zorg de afgelopen jaren. Van Wkkgz tot arbeidsmarkt zijn dit de meest voorname wapenfeiten in het dossier zzp in de zorg.

2008: convenant Bemiddeling in de thuiszorg. Poging om bemiddeling van zzp'ers te formaliseren;
2009: beroepsgroep Verpleegkundigen en Verzorgenden (V&VN) start platform voor zzp'ers in de zorg;
2010: collectieven aan zzp'ers in de zorg richten sinds dat jaar zelf coöperaties op. Sommigen worden gecontracteerd;
2011: toenmalig minister Klink wordt gehouden aan een pilot contractering tussen zzp'ers en zorgkantoor;
2013: Belastingdienst trekt alle 250 VAR-WUO's in van zzp'ers die werken bij Particura. Eerste en enige 'veeg'actie;
2015: eerste modelovereenkomst ontstaat in de zorg. Voorloper van de wet DBA;
2015: diverse aanbieders van Wkkgz klachtenregelingen doen hun intrede. V&VN heft klachtenregeling op;
2015: beroepsgroep Verpleegkundigen en Verzorgenden (V&V) beëindigd platform voor zzp'ers in de zorg;
2015: thuiszorg gaat over naar zorgverzekeraars. Beëindigen ondanks succes pilot contractering zzp'ers;
2016: de kwaliteitswet Wkkgz gaat op 1 januari dat jaar van start. IGJ start met controles zzp'ers;
2016: er komt een aparte handreiking vanuit VWS voor de zzp in de zorg. De zzp'er wordt daarmee 'erkend';
2018 - heden: zorgverzekeraars hanteren pro-actief ontmoedigingsbeleid rondom zzp'ers in de zorg;
2015 - heden: ontwikkeling zzp-schap in de zorg groeit exponentieel. Diepe relatie met arbeidsmarktproblematiek.

Terug in de fles?

Wat opvalt aan het verleden van de zzp'er in de zorg is dat de omgeving vooral geprobeerd heeft om de zorgverlener weer terug in de fles te krijgen. De zorgprofessional zelf trekt zich hier eigenlijk niet veel van aan. De focus van de zzp'er in de zorg ligt namelijk niet op het systeem, maar op de client / patiënt / deelnemer. Links of rechtsom vindt de zelfstandige iedere keer weer aansluiting bij het werk wat hij of zij wil doen.

Introductie van de Wkkgz

De meest wezenlijke ontwikkeling voor de zzp'er in de zorg is de introductie van de Wkkgz geweest. De kwaliteitswet voor zorginstellingen maakte in 2016 plaats voor de kwaliteitswet voor zorgaanbieders. De solistisch werkende zorgaanbieder - de zzp'er in de zorg - kreeg voor het eerst een plaats binnen wet- en regelgeving. De lijst van eisen waar de zzp'er aan moet voldoen is lang en gaat veel verder dan een klachtenregeling alleen. Het verhaal over de zzp'er in de zorg gaat dus zowel over de wet- en regelingeving van de Wkkgz, loopt via de kansen en bedreigingen die er inmiddels zijn en strekt tot aan de ontwikkeling van de arbeidsmarkt. Daarmee is de zelfstandige in de zorg niet meer weg te denken uit de zorgsector.

Van Wkkgz tot arbeidsmarkt: werk aan de winkel!

Sinds 2006 schrijf ik over zzp'ers in de zorg en werk ik met hen samen. Alhoewel het zzp-schap de zorgverlener goed bevalt, zie ik ook dat er nog veel kansen liggen om het ondernemerschap uit te bouwen en wet- en regelgeving te volgen. De volwaardig ondernemende zzp-er in de zorg laat zich tot op heden nog steeds opzij schuiven door zorgverleners die zich simpelweg ingeschreven hebben bij de KvK. Het onderscheidende vermogen van de zelfstandig ondernemer mag omhoog en mijn activiteiten gaan ook met name daarover: het bevorderen van de kwaliteit van het ondernemerschap. Daarnaast begeleid ik zorgorganisaties bij vraagstukken rondom flexibilisering en ondersteun ik bemiddelende organisaties (intermediairs) met het versterken van hun aanbod richting zzp-ers. Mijn verwachting is dat er ruimte is en zal blijven voor zzp'ers in de zorg, maar dan wel die professional die bereid is het echt aan te gaan. Wil je weten wat ik versta onder goed zelfstandig ondernemerschap? Neem dan mijn geaccrediteerde training 'De basis op orde' af.