Medisch specialist verplicht in loondienst blijkt niet eenvoudig

Kun je zelfstandige zorgprofessionals dwingen om in loondienst te gaan werken? Het demissionaire kabinet en een aantal verkiezingsprogramma's sturen hier wel op aan. De medisch specialist verplicht in loondienst laten werken wordt een steeds steviger doel voor de regering, maar dit blijkt niet eenvoudig in de praktijk. De stand van zaken van het moment.

Verplichte loondienst voor medisch specialisten?

Medisch specialisten versterkten de afgelopen jaren hun positie door zich in hun eigen ziekenhuis te verenigen in een apart ‘collectief’; het MSB geheten. De medisch specialisten in een MSB werken vrijgevestigd en zijn dus niet in loondienst van het ziekenhuis. Een verplicht dienstverband voor medisch specialisten werd door het demissionaire kabinet eind 2022 ingezet. Het voorstel was om alleen nog declaraties van medisch specialisten te vergoeden als die specialist in een dienstverband zit met het ziekenhuis. Daarnaast zou het inkomen van specialisten begrensd moeten worden tot één à anderhalf keer de WNT-norm. Volgens de advocaten van Eldermans | Geerts worden zij daarmee de eerste groep niet-topfunctionarissen die wel onder de norm wordt gebracht. Vrij gevestigde medisch specialisten dwingen tot loondienst is volgens de verkiezingsprogramma's van Groenlinks/PvdA, CDA, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Volt, SP en D66 een reële optie. Of dit beleidsvoornemen onderdeel uit gaat maken van het regeerakkoord is onbekend. Voor zzp'ers in de zorg is deze ontwikkeling relevant, omdat het verplicht stellen van een dienstverband voor de zorg al vaker ter sprake kwam.

Wat is een Medisch Specialistisch Bedrijf (MSB)?

Een Medisch Specialistisch Bedrijf (MSB) is een lokaal georganiseerde collectieve samenwerking van vrijgevestigde medisch specialisten. Het MSB heeft tot doel om via het verenigen van medisch specialisten invloed uit te oefenen op hun werkomstandigheden. De vrijgevestigde medisch specialist heeft over het algemeen een eigen BV en is via de BV lid van de MSB. Een MSB is meestal een coöperatieve vereniging met leden; de vrij gevestigde behandelaren. Het Medisch Specialistisch Bedrijf is sterk in opkomst gekomen sinds 2015. Sinds dat jaar wijzigde de bekostigingsstructuur van het ziekenhuis en mochten medisch specialisten niet meer zelfstandig declareren. Via de MSB zijn de specialisten zich vervolgens gaan verenigen om toch invloed uit te kunnen oefenen op de keuzes van het ziekenhuis waar zij actief voor zijn. Op dit moment zijn er zo'n 70 MSB's. 30% van alle medisch specialisten is vrijgevestigd en werkt via zo'n MSB. 70% van de medisch specialisten werkt in dienstverband. Een MSB kan uitgroeien tot een flink bedrijf, voorzien van eigen personele ondersteuning en opleidingsplekken.

Wie mag bepalen wat wel of niet behandeld wordt?

In een dubbelinterview tussen een gezondheidseconoom en een vrijgevestigde specialist, wordt duidelijk waar het spanningsveld ligt. De medisch specialist ziet het probleem van de MSB niet en vindt verplichte loondienst een onnodig plan. Verplicht dienstverband wordt gezien als bedreiging en dat werkt "vertroebelend en demotiverend." Volgens de gezondheidseconoom is de macht van vrij gevestigde medisch specialisten te groot en daarmee de invloed van het ziekenhuisbestuur en financiers te klein. Omdat de zorg gefinancierd wordt vanuit gemeenschapsgeld zou de regie over de besteding van middelen bij het bestuur van een ziekenhuis en zorgverzekeraars moeten liggen. Die moeten vooral bepalen wat er wel en niet behandeld wordt. Volgens de gezondheidseconoom is het verplicht dienstverband overigens geen gelopen race als beleidsoptie. Onderzoek laat zien dat een medisch specialist verplicht in loondienst laten werken niet eenvoudig is.

Onderzoek: medisch specialist verplicht in loondienst niet eenvoudig

Twee jaar geleden gaf de minister van VWS al aan dat het gedwongen dienstverband voor medisch specialisten verder uitgewerkt zou worden. Die uitwerking bestond met name uit een advies vanuit landsadvocaat Pels Rijcken. In een uitgebreide analyse door de nieuwsbrief Zorg & Innovatie en een artikel van Eldermans | Geerts valt te lezen hoeveel haken en ogen er zitten aan het verplicht stellen van een dienstverband.

• Wat de gevolgen zijn van een verplicht dienstverband is onduidelijk. Volgens Zorg & Innovatie is er bij een overgang naar een dienstverband een grote uitstroom en uitval te verwachten van zittende vrijgevestigde specialisten. "Zweden voerde in 1970 tot een verplicht dienstverband van alle medisch specialisten. Dit leidde tot een grote uitstroom van artsen en het hanteren van werktijden genoemd in de CAO. Er ontstond een explosie van wachttijden op poliklinieken en enorme, massamediale onrust.";
• Wat nu daadwerkelijk het effect zal zijn van een verplicht dienstverband voor medisch specialisten is onvoldoende uitgewerkt en onderbouwd. Volgens de landsadvocaat zou dit nader onderzocht moeten worden en dienen alternatieven ook eerst ter sprake te komen;
• De Wet Normering Topinkomens is op dit moment ongeschikt om de medisch specialisten bij onder te brengen. De WNT geldt voor de eindverantwoordelijken van een publieke organisatie en niet voor professionals die daar werkzaam zijn;
• Medisch specialisten zijn door deze maatregel ondernemer af en dat heeft persoonlijke gevolgen. Het inkomen zal lager worden en ook voor het pensioen heeft dat gevolgen. De kans bestaat dat een medisch specialist vanuit een MSB als solist verder gaat om fiscaal ondernemer te blijven;
• De prikkel om effectief om te gaan met werktijd zou bij een ondernemer steviger aanwezig kunnen zijn dan bij een dienstverband het geval is. Er zijn zorgen of de wachtlijsten niet oplopen als medisch specialisten geen variabel inkomen meer hebben of hun werkweek zelf kunnen bepalen;;
• Het is de vraag of alle medisch specialisten wel een arbeidsovereenkomst krijgen aangeboden. Wellicht zijn niet alle beschikbare medisch specialisten eenvoudig in een dienstverband te plaatsen. Dit kan in een individueel geval flinke gevolgen hebben;
• Binnen een coöperatief verband is het logisch om geld in te leggen voor een lidmaatschap binnen een MSB. Dit is een vorm van goodwill. De medisch specialist behandelt een bepaald type patiënt en die verantwoordelijkheid kun je tegen vergoeding overdragen aan een ander. Het MSB doorstrepen zou goodwill doen verdampen.

Is het mogelijk om zorgprofessionals te verplichten in loondienst te werken? Deze belangrijke vraag wordt via het lot van de medisch specialisten beantwoord. We blijven de ontwikkelingen uiteraard volgen. Inschrijven voor onze nieuwsbrief doe je hier.