Onderzoek: verzuim loopt onnodig op door gebrek aan aandacht

Tijdens het vaste dienstverband hebben zorgmedewerkers het geestelijk dusdanig zwaar dat zij ziek thuis zitten. Onderzoek laat zien dat het landelijke verzuim onnodig oploopt door een gebrek aan persoonlijke aandacht op de werkvloer. De cultuur binnen de organisatie en het niet kunnen combineren van werk en privé zijn de belangrijkste veroorzakers van vermijdbaar verzuim.

Verzuim in de zorg: torenhoog en deels onnodig

Het verzuim in de zorg lag in 2023 op maar liefst 7,8% gemiddeld genomen. Verzuim dat langer duurt dan 365 dagen, is voor het eerst de 2% grens gepasseerd. Het patroon van verzuim lijkt inmiddels weer op dat van voor de COVID pandemie, maar ligt gemiddeld genomen wel 1,7% hoger dan in 2019. Dit is een stijging van ruim 20%. Als je COVID uit de cijfers houdt, dan is de situatie rondom verzuim dus fors verslechterd. Verzuimmonitor Vernet geeft als verklaring voor het gestegen verzuim aan dat de mens nu een lagere immuniteit heeft tegen reguliere virussen dan in 2019. Cliëntenorganisatie Zorgbelang deed sinds 2019 jarenlang onderzoek naar de oorsprong van verzuim en stelt iets anders: verzuim loopt onnodig op door een gebrek aan aandacht voor eigen medewerkers.

Waarom is dit belangrijk? 

Beleidsmakers en bewindvoerders geven aan dat een vast dienstverband een 'duurzame arbeidsrelatie' is. Externe inhuur, Personeel Niet In Loondienst (PNIL), hoort volgens het minister van VWS en SZW in een vast dienstverband thuis. De beweging van vast naar flex en zzp wordt als een onwenselijke ontwikkeling gezien, waar maatregelen voor getroffen worden. Maar hoe duurzaam is het vaste dienstverband nu daadwerkelijk? Vele tienduizenden zorgmedewerkers zoeken iedere maand naar goede werkomstandigheden. We schreven eerder over het miljard aan kosten per maand (!) dat verloren gaat aan het verloop van vaste zorgmedewerkers. We schreven eerder over de tienduizenden zorgmedewerkers die iedere maand (!) definitief het vaste dienstverband de rug toekeren en vroegen ons af waar de aanpak op de massale uitstroom uit de sector blijft. Nu blijkt ook het landelijk verzuim onder vaste medewerkers onnodig hoog te liggen.

Onderzoek: verzuim loopt onnodig op

In 2018 is het project 'Verzuim Innovatieve Aanpak' van start gegaan. Dit praktijkonderzoek liep van 2019 tot 2023, uitgevoerd door cliëntenorganisatie Zorgbelang bij negen zorgorganisaties. Het onderzoek leverde op dat verzuim vooral te maken heeft met het gedrag, de houding en communicatie van medewerkers en leidinggevenden. Een gebrekkige manier van plannen en roosteren heeft rechtstreeks een relatie met verzuim. 'Medewerkers gaven aan dat verzuim behoorlijk op hen drukt. Ze ervaren het verzuimbeleid van hun organisatie als onduidelijk en weinig ondersteunend. Als oorzaak van verzuim geven zij aan dat ze zich niet gezien voelen en waardering ontbreekt. De werkdruk is hoog, er zijn structurele roosterproblemen en de communicatie met leidinggevenden is niet optimaal. Een verstoorde werk-privébalans is ook een essentiële risicofactor, net als fysieke overbelasting en toenemende kwaliteitseisen waaraan de zorg moet voldoen, terwijl medewerkers hiertoe onvoldoende worden toegerust door hun werkgever.' 

Innovatie: ga een relatie aan met de zorgmedewerker

De innovatie binnen dit traject was dat er vanuit een relatie werd gewerkt met zorgmedewerkers. Dit heette 'relationeel werken' en 'is een benadering waarbij structureel oog is voor de medewerker en alle taken en verantwoordelijkheden die iemand heeft. Het uitgangspunt is het gezond en duurzaam aan het werk houden van mensen.' Relationeel werken verlangt van een organisatie dat het een veilige werkomgeving, lerende houding, vertrouwen, eigenaarschap en verantwoordelijkheid nemen als waarden gaat zien. Onderzoekers van de ABN-AMRO stelden al eerder dat het slecht gaat met de beleefde gezondheid en veiligheid van zorgmedewerkers en dat een veilige werkvloer noodzakelijk is. 

Onderzoek naar verzuim.. door banken en cliëntenorganisaties

Landelijk onderzoek naar vermijdbaar verzuim wordt op dit moment uitgevoerd door banken en cliëntenorganisaties. Op basis van die onderzoeken zou verzuim weleens de kanarie in de kolenmijn kunnen blijken te zijn als het om uitstroom gaat. Wat is de relatie tussen vermijdbaar verzuim en uitstroom? Langzaamaan dringt het inzicht door dat zzp vooral het gevolg is van de beperkingen het dienstverband. Eén van de beperkingen van het vast dienstverband, is de wijze waarop zorgmedewerkers binnen de eigen organisatie benaderd worden. Zo valt bijvoorbeeld op te maken uit een factsheet van werkgevers uit 2019 dat "communicatie vanuit leidinggevenden één van de belangrijkste verbeterpunten in relatie tot behoud lijkt." Nu blijkt dat de cultuur binnen een organisatie ook een directe relatie heeft met vermijdbaar verzuim. Is het niet zinnig dat zorgorganisaties of het ministerie eigen onderzoek laat doen naar alle beperkingen binnen een vast dienstverband, voordat we dat dienstverband als 'duurzaam' aan blijven reiken?

VZOZ: goed werkgeverschap lijkt niet te lukken

In een reactie legt zorg zzp vereniging VZOZ een relatie tussen het onderzoek en de ontwikkeling van zzp'ers in de zorg. "Wij zien dat het werken als zelfstandig ondernemer in de zorg op dit moment meer bestaanszekerheid biedt. Al jaren wordt er gesproken over goed werkgeverschap, maar werkgevers lijken niet in staat hier een adequate invulling aan te geven." De belangenorganisatie geeft aan dat wetten en regels zoals 'inbedding' en 'regionaal werkgeverschap' onsuccesvol zullen blijken om de zzp geest weer terug in de fles te krijgen. "De politiek lijkt maar niet voldoende te beseffen dat de zorgsector op die manier tienduizenden bijkomende en mogelijk zelfs nog meer zorgprofessionals gaat verliezen, want zzp’ers gaan niet terug in loondienst, maar stromen alsnog uit."

ZZP-erindezorg.nl is een campagne gestart om zorgprofessionals in vaste dienst te wijzen op de mogelijkheden om anders te werken in de zorg.