Dit is de vicieuze cirkel van diplomafraude in de zorg

Ze worden door cliënten de 'joggingbroek brigade' genoemd. Personen die zonder opleiding, geldige ID, VOG of relevante werkervaring, ingehuurd worden als zzp'er in de zorg. Een landelijk probleem, zo stellen Judith Spanjers van Follow The Money en Klaas den Tek van Pointer. Hoe is het mogelijk dat ongekwalificeerde mensen in de zorg actief zijn? Dit is de vicieuze cirkel van diplomafraude in de zorg.

Met een nepdiploma aan de slag in de zorg

Het blijkt een wijdverbreid probleem te zijn: zorgmedewerkers die geen zorgmedewerkers blijken te zijn. In een aflevering van de podcast van Follow The Money wordt duidelijk hoe twee journalisten van de ene verbazing in de andere vallen naarmate zij meer onderzoek doen naar de inzet van zzp'ers zonder diploma's. Dat een nepdiploma en nep VOG online te koop zijn is geen nieuws meer inmiddels. Maar dan. Hoe krijgt iemand het voor elkaar om zonder geldige diploma's of werkervaring, diensten te draaien bij de meest kwetsbare cliënten binnen de zorg? Dit is de vicieuze cirkel van diplomafraude in de zorg.

Als we de ervaringen van de journalisten optellen bij onze eigen praktijkervaring, dan is dit de vicieuze cirkel van diplomafraude.

Inschrijven bij de KvK kent geen belemmeringen

Wil jij je inschrijven als zzp'er in de zorg? Dat kan. Zodra je je met een zorg-specifieke 'SBI' code laat inschrijven bij de Kamer van Koophandel ben je goed op weg om te starten als zzp'er in de zorg. Het is bij de KvK inschrijving niet nodig om iets van zorgdiploma's of werkervaring te laten zien. Als je de juiste SBI-code kiest, dan eindig je onmiddellijk in het Zorgaanbiedersportaal. De koppeling tussen het handelsregister en het Zorgaanbiedersportaal is gedigitaliseerd en verloopt automatisch. De enige stap die dan nog resteert is dat je voldoet aan de meldplicht voor nieuwe zorgaanbieders. Via eHerkenning log je in op de vragenlijst van de Inspectie en schets je een beeld van wat je van plan bent als zorgaanbieder. Dit kan allemaal digitaal en dus op afstand.

Inschrijven bij een bemiddelaar kan heel laagdrempelig

Met een vermelding bij de KvK en een registratie op het Zorgaanbiedersportaal ben je in publieke registers terug te vinden als ondernemer en zorgaanbieder. Vervolgens is de vraag hoe je aan werk komt. Veel zzp'ers maken gebruik van een bemiddelingsbureau om aan opdrachten te komen. De manier waarop bemiddelaars werken verschilt enorm en er zijn inmiddels vele honderden bureaus actief. Het proces van 'onboarding' van een zzp'er is zeer divers. Het komt voor dat een kandidaat zich volledig digitaal inschrijft zonder dat er een gesprek heeft plaatsgevonden. Een check of een diploma ook daadwerkelijk echt is, wordt niet altijd gedaan. Ook zijn er bureaus die hun kandidaten door een stevig selectieproces laten lopen, waarbij een persoonlijk kennismakingsgesprek, een check op diploma's en een ID check logisch zijn. De omvang van een bureau zegt niets over de kwaliteit van de onboarding, zo blijkt uit de praktijk.

Bemiddelingsbureaus zijn niet verplicht diploma's te checken

Bureaus worden gecontracteerd door zorgorganisaties. Er zijn zorgorganisaties die meer dan 100 bureaus gelijktijdig hebben gecontracteerd. Volgens de financieel verantwoordelijken bij zorgorganisaties is de inhuur van Personeel Niet In Loondienst (PNIL) dan ook een losgeslagen bende. Veel zorgorganisaties gaan er vanuit dat de check op diploma's, bij- en nascholing, geldige ID of VOG door het bemiddelingsbureau gedaan wordt. Dit vertrouwen blijkt bij een aantal bureaus onterecht, zo blijkt uit het onderzoek van de twee journalisten. Bemiddelingsbureaus zijn niet wettelijk verplicht om deze check - de vergewisplicht - te doen. Het voorkomen van diplomafraude is en blijft wettelijk gezien de eindverantwoordelijkheid van de zorgorganisatie zelf en bemiddelaars weten dit. Het bemiddelingsbureau dat 8 mannen met nepdiploma's en VOG's had bemiddeld, gaf aan zelf 'slachtoffer' te zijn van frauderende zzp'ers.

Hoe zit het screeningsproces in elkaar?

Bureaus hebben niet altijd een belang erbij om kandidaten goed te screenen, omdat dit tot het afwijzen van kandidaten kan leiden. De praktijk laat zien dat als een bureau de eisen verhoogt, een groep kandidaten zich naar een ander bureau verplaatst. Daarmee zitten een aantal bureaus in een lastige tweestrijd. Enerzijds willen zij kandidaten werven om die in te kunnen zetten. Anderzijds willen zij hun opdrachtgevers beloven dat hun kandidaten aan de wet voldoen. Als een bureau de schijn wekt van het goed afhandelen van de vergewisplicht, maar dit onvoldoende op orde heeft, dan kan dit gevolgen hebben. Op dit moment wordt er strafrechtelijk onderzoek gedaan naar twee bureaus.

In de praktijk komt de waarheid aan het licht

Ondanks deze risico's delegeren zorgorganisaties de vergewisplicht naar bemiddelingsbureaus en huren zij volop externe krachten in. Met alle gevolgen van dien. Journalisten Judith Spanjers en Klaas den Tek spraken zowel cliënten, als zorgmedewerkers in vaste dienst over hun ervaringen met deze zzp'ers. Cliënten ervaren onveilige situaties en zorgmedewerkers zien onvoldoende kennis, werkervaring en professionaliteit. Dit leidt tot gevaarlijke situaties. Gevolg is dat vaste zorgmedewerkers ervaren dat hun werkgever niet voor veilige werkomstandigheden zorgt. Waardoor zorgmedewerkers de werkgever verlaten. Dit is de vicieuze cirkel van flexibilisering in de zorg. Waardoor er meer flex en zzp moet worden ingehuurd. Waardoor het probleem van nepdiploma's en nep VOG's zich kan herhalen. Dit is de vicieuze cirkel van diplomafraude in de zorg.

Hoe doorbreek je deze vicieuze cirkel?

Goede zelfstandige ondernemers in de zorg hebben veel last van mensen die zich onterecht voordoen als zelfstandig zorgmedewerker. Om de cirkel van diplomafraude te doorbreken zijn er een aantal zaken nodig.

• Een groep verenigde ondernemers die een standpunt uitdraagt over wat volwaardig zelfstandig ondernemerschap in de zorg is;
• Controle vanuit landelijke instanties zoals de Inspectie en Belastingdienst op de kwaliteit van het ondernemerschap en zorgaanbieder zijn;
• Een landelijk kader waarmee zorgorganisaties al hun zzp kandidaten op dezelfde wijze (laten) screenen en contracteren;
• Een gedragscode voor bemiddelaars in de zorg met duidelijke eigen verantwoordelijkheden en gestandaardiseerde screening.